پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ واقعه غدیرخم و جانشینی امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) مهمترین اتفاقی است که در دوران صدر اسلام به وقوع پیوسته است. هر چند بارها پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در مکان ها و زمان های مختلف، مردم را به امر الهی ولایت و خلافت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) آگاه کرده بودند، اما منطقه غدیرخم و بیان خطبه ای طولانی با مفاهیم و کلمات خاص و برگزار کردن آن به شکل و آداب ویژه، نشان از اهمیت ویژه و منحصر به فرد آن دارد.
بر همین اساس باید گفت، جملاتی که خاتم الانبیاء (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در این خطبه شریف بیان کرده‌اند، شاهدی بر اثبات خلافت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) است که در معنای کلمات آن باید تأمل ویژه‌ای شود.
یکی از فرازهای مهم در این خطبه شریف، اشاره خاتم النبیین (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به ولایت الهی امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) است. این جمله نورانی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) یکی از جملاتی است که در منابع معتبر اهل سنت بارها بیان شده و نزد پیروان اهل بیت (علیهم‌السلام) و اهل سنت مشهور و معروف است؛ به عنوان نمونه حاکم نیشابوری در کتابش می‌نویسد: پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ.(1) هر آن کس که من مولای او هستم، بعد از من علی مولای او است.»

این جملات مشهور که تنها قطعه کوتاه، اما بسیار مشهور از خطبه غدیر است و نزد مسلمانان شناخته شده است، نشانی کامل از ولایت و خلافت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) دارد؛ اما یکی از شبهاتی که در این باره از سوی مفتیان وهابی مطرح شده، معنای ولی است. آنان ادعا کرده‌اند لفظ ولی در خطبه غدیر نشان از خلافت و سرپرستی ندارد و شیعیان به دروغ برای آن کلمه، معنای سرپرستی و جانشینی و خلافت را قرار داده‌اند.

در پاسخ به این سخن مغرضانه، دلایلی که دلالت کلمه ولی بر خلافت را می رساند، بیان می شود؛ زیرا خلفای سه گانه اهل سنت نیز از این کلمه به عنوان شاهدی بر خلافت خود استفاده کرده اند و بیان آن نشان از خلافت و حاکمیت آنان دارد.
مسلم نیشابوری که نزد اهل سنت و وهابیت شخصیتی شناخته شده است و کتاب او بعد از صحیح بخاری دومین منبع معتبر روایی و حدیثی اهل سنت است، از سخنان خلیفه دوم اهل سنت یاد می کند و به نقل از او می‌نویسد: «هنگامی که رسول گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) از دنیا رفتند، ابوبکر گفت: من ولی (جانشین، رهبر) بعد از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) هستم؛ ... سپس هنگامی که ابوبکر از دنیا رفت، من جانشین رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و جانشین ابوبکر گشتم.»(2)

سؤال مهمی مطرح می شود که معنای «ولی» چرا و به چه دلیل در خطبه غدیر خم به معنای رهبر و جانشین و سرپرست نمی تواند باشد، در حالی که دومین خلیفه اهل سنت همان کلمه و با همان قرائن را به کار برده و مقصود و منظور او، خلافت و جانشینی بوده است؟
اگر پاسخ آن قرائن حالیه در سخنانش است، پاسخش آن است که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) قبل از آنکه سخن خود از ولایت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) را بیان کنند، در سخنانشان از اصحاب و تمام مسلمانان به برتری شان در امر ولایت الهی بر هر شخصی را یادآوری کردند و از آنان اقرار و اعتراف گرفتند که دلالت همین یک جمله، نشان از اثبات جعل خلافت الهی امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) دارد.

حاکم نیشابوری نقل می‌کند که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «أَتَعْلَمُونَ أَنِّي أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ ...»(3) این سخن نشان از ولایت و سرپرستی و رهبری پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) بر هر مسلمانی نسبت به خودش دارد و همانند آن برای امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) ثابت و محرز است، در حالی که خلفای اهل سنت هیچ گاه نمی‌توانند به چنین ویژگی شاخصی ادعا کنند. در نتیجه با قرینه کلام پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) کلمه «ولی» دلالت بر سرپرستی مولای عالم هستی یعنی امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) دارد.

پی‌‌نوشت:
1. حاکم نیشابوری، ابوعبدالله، المستدرك على الصحيحين، تحقیق مصطفى عبدالقادر عطا، نشر دار الكتب العلمية – بيروت، چاپ اول _ 1411 ق، ج3، ص118.
2. صحيح مسلم، مسلم بن حجاج، محقق: محمد فؤاد عبدالباقی، نشر دار إحياء التراث العربی – بيروت، ج3، ص1378. «فَلَمَّا تُوُفِّيَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، قَالَ أَبُو بَكْرٍ: أَنَا وَلِيُّ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَجِئْتُمَا تَطْلُبُ مِيرَاثَكَ مِنِ ابْنِ أَخِيكَ، وَيَطْلُبُ هَذَا مِيرَاثَ امْرَأَتِهِ مِنْ أَبِيهَا، فَقَالَ أَبُو بَكْرٍ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «مَا نُورَثُ مَا تَرَكْنَاهُ صَدَقَةٌ»، فَرَأَيْتُمَاهُ كَاذِبًا آثِمًا غَادِرًا خَائِنًا، وَاللهُ يَعْلَمُ إِنَّهُ لَصَادِقٌ بَارٌّ رَاشِدٌ تَابِعٌ لِلْحَقِّ، ثُمَّ تُوُفِّيَ أَبُو بَكْرٍ وَأَنَا وَلِيُّ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، وَوَلِيُّ أَبِي بَكْرٍ.»
3. حاکم نیشابوری، ابوعبدالله، المستدرك على الصحيحين، تحقیق مصطفى عبد القادر عطا، نشر دار الكتب العلمية – بيروت، چاپ اول _ 1411، ج3، ص118.

محمدجواد مهریار