پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در آیات قرآن کریم و روایات صادره از اهل بیت (علیهم‌السلام)، به مسئله امتحانات الهی و بلا و عذاب الهی به وفور اشاره شده است. قرآن کریم با اشاره به ابتلای مردم به امتحانات الهی، می‌فرماید: «أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ * وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِينَ.[عنكبوت/2و3] آیا مردم چنین پنداشتند که به صرف اینکه گفتند ما (به خدا) ایمان آورده‌ایم، رهاشان کنند و هیچ امتحانشان نکنند؟ * و به يقين، كسانى را كه پيش از اينان بودند آزموديم، تا خدا آنان را كه راست گفته‌اند معلوم دارد و دروغگويان را [نيز] معلوم دارد.» قرآن کریم در این آیه، ابتلای امت‌ها به امتحانات الهی را یک سنت قدیمی معرفی می‌کند. این سنت الهی از جانب پروردگار عالم، برای اثبات صداقت ثابت قدمان در ایمان نسبت به کسانیکه سست اعتقاد هستند، قرار داده شده است.
خدای رحمان در مقابل هر گناهی که از جانب مخلوقاتش سر می‌زند، یک عقوبت و جزای متفاوت با گناهان دیگر قرار داده است. در نتیجه اگر گناهان متفاوت باشند، عذاب و جزای آن نیز متفاوت می‌شود.
مرحوم کلینی در اصول کافی با اشاره به نوع گناهان و عقوبت آنان از جانب خدای رحمان به نقل از امام باقر (علیه‌السلام) می‌نویسد که ایشان فرمودند: «در كتاب رسول خدا يافتيم (نوشته بود): هر گاه پس از من زنا پديدار شود، مرگ ناگهانى فراوان گردد، و هر گاه از پيمانه و ترازو كم شود، خداوند آنان را به قحطى و كمى (خوار و بار و ساير وسائل زندگى) مأخوذ دارد، و هر گاه از دادن زكات دريغ كنند، زمين بركات خود را از زراعت و ميوه‌ها و معادن (از آنان) دريغ كند، و هر گاه در احكام به ناحق حكم كنند، همكارى در ستم و عدوان كنند (و به ستم همديگر دچار شوند) و چون پيمان‌شكنى كنند خداوند دشمنشان را بر آنان مسلط‍‌ كند، و چون قطع رحم كنند خداوند اموال (و ثروتها) را در دست اشرار قرار دهد، و چون امر به معروف و نهى از منكر و پيروى از نيكان اهل بيت من نکنند، خداوند اشرار آنان را بر ايشان مسلط‍‌ گرداند، پس نيكان آنها دعا كنند و مستجاب نشود.»[1]
از آیه کریمه قرآن و روایتی که از امام باقر (علیه‌السلام) نقل شد نتیجه گیری می‌شود، برای هر گناهی، عقوبت خاص بیان شده و ابتلا و امتحان، یک سنت الهی است که در آن ثابت قدمان در ایمان از فاسدان شناخته شوند.
اما عده‌‎ای معتقد هستند، در جامعه هر گرفتاری و بلایی که پیش می‌آید، به نوعی عذاب الهی است و دلیل آن، ترک امر به معروف و نهی از منکر است. سؤال مهم در این مبحث این است، آیا هر بلا و امتحانی که به بندگان خدا می‌رسد، عذاب الهی است؟ و آیا می‌توان گفت، اگر در یک سرزمینی از ممالک اسلامی، زلزله و یا طوفان و یا بیماری خاصی به وقوع پیوست، این اتفاق عذاب الهی است و هر کس مبتلا به آن شده، قطعاً به خاطر گناهانش بوده و چون امر به معروف را ترک کرده، پروردگار عالم او را مورد غضب خود قرار داده و به عذاب گرفتارش کرده است؟
قرآن کریم در پاسخ به این سؤالات می‎فرماید: «وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ.[بقره/155] و بی‌تردید شما را به چیزی اندک از ترس و گرسنگی و کاهش بخشی از اموال و نزدیکان و محصولات [نباتی یا ثمرات باغ زندگی از زن و فرزند] آزمایش می‌کنیم و صبرکنندگان را بشارت ده.»
با توجه به آیه مذکور، حوادث طبیعی روزگار، گاهی امتحان الهی است که سبب ارتقا درجه شود و گاهی سبب کفاره گناهان شود. اما همین حوادث طبیعی، گاهی عذابی است که به این صورت بر بشریت نازل می‌شود. آنچه مشخص است، نمی‌توان هر بلایای طبیعی را به عنوان عذاب الهی معرفی کرد.
قرآن کریم، رسیدن مصیبت به مؤمنین را نیز امری الهی می‌داند که وقوع آن امری قطعی محسوب می‌شود. اما برخورد مؤمنین صابر در مقابل این مصائب، نشاندهنده‌ی عظمت روحی آنان است. قرآن کریم در این‌باره می‌فرماید: «الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ * أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ.[بقره/156و157] [مؤمنین واقعی] آنها که هر گاه مصیبتی به ایشان می‌رسد، می‌گویند: «ما از آنِ خداییم و به سوی او بازمی‌گردیم» * صلوات و رحمت پروردگارشان بر آنان باد، كه هدايت يافتگانند.»
در واقع خداوند به همگان قول نداده که با مرگ طبیعی از دنیا بروند. بلکه بنا بر حکمتش، عده‌ای با حوادث خاص از قبیل زلزله و یا مثل آن فوت می‌کنند. اما نمی‌توان گفت، هر کس که بر اثر زلزله و یا طوفان و امثال آن از دنیا برود، گرفتار عذاب الهی شده است و او شخصی گنهکار بوده است. با استناد به این آیه شریفه، بسیاری از شبهاتی که در این مورد است، پاسخ داده می‌شود.
بروز حوادث طبیعی همانند سیل و زلزله و طوفان، فقط عذاب الهی نیستند، بلکه گاهی یادآوری نعمت‌های الهی یا بیداری از خواب غفلت و یا عذاب ظالمان است.
امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) در روایتی می‌فرمایند: «بلا برای ظالم، ادب و تنبیه کردن است. برای مؤمن، امتحان است. برای انبیاء، درجه است و برای اولیاء، کرامت است.»[2]

پی‌نوشت:
[1]. كلينى، كافی، دار الكتب الإسلامية - تهران، چاپ چهارم، 1407 هـ، ج2، ص374؛ «عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: ... فَيَدْعُوا خِيَارُهُمْ فَلَا يُسْتَجَابُ لَهُمْ.»
[2]. مجلسى، بحارالانوار، دار إحياء التراث العربی - بيروت، چاپ دوم، 1403 هـ، ج78، ص198؛ «عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع قَالَ: إِنَ‏ الْبَلَاءَ لِلظَّالِمِ‏ أَدَبٌ‏ ... لِلْأَوْلِيَاءِ كَرَامَةٌ.»