متن مقاله
ابوبکر بیهقی، از محدثین مطرح اهل سنت در قرن چهارم و پنجم هجری است که آثار متعددی از او برجای مانده است. سنن کبری، مهم‌ترین اثر این عالم نامدار شافعی مذهب تلقی می‌شود. او در کتاب مذکور، 2 روایت به شکل زیر نقل کرده است:
1) «عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ قَالَ: كُنْتُ أُصَلِّي مَعَ رَسُولِ اللهِ (صَلَّى‌اللهُ‌عَلَيْهِ‌وَآله) صَلَاةَ الظُّهْرِ فَآخُذُ قَبْضَةً مِنَ الْحَصَى فِي كَفِّي حَتَّى تَبْرُدَ وَأَضَعُهَا بِجَبْهَتِي إِذَا سَجَدْتُ مِنْ شِدَّةِ الْحَرِّ.[1] جابر بن عبدالله انصاری می‌گوید: هنگامی‌که نماز ظهر را به امامت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌خواندم، مُشتی سنگ‌ریزه را در دست می‌گرفتم و از این دست به آن دست منتقل می‌کردم تا خُنَک شوند و بتوانم بر آن سجده کنم.»
در مورد این روایت باید گفت: اگر سجده بر چیزی غیر از سنگ‌ریزه، جایز می‌بود، هر آیینه نیازی نبود جابر بن عبدالله انصاری، خود را به سختی می‌انداخت تا به سنگ‌ریزه سجده کند. به این معنا که می‌توانست به چیزی دیگر سجده کند. نکته جالب آن است که بیهقی در ذیل این روایت به مطلبی شبیه آن‌چه بیان کردیم، بدین‌صورت تصریح می‌کند: «وَلَوْ جَازَ السُّجُودُ عَلَى ثَوْبٍ مُتَّصِلٍ بِهِ لَكَانَ ذَلِكَ أَسْهَلَ مِنْ تَبْرِيدِ الْحَصَا فِي الْكَفِّ وَوَضْعِهَا لِلسُّجُودِ عَلَيْهَا وَبِاللهِ التَّوْفِيقُ.[2] اگر سجده بر لباسِ متصل (یعنی لباسی که انسان بر تن دارد) جایز می‌بود هر آیینه آسان‌تر از سرد کردنِ سنگ ریزه‌ها می‌بود.» (بدین معنا که اگر سجده بر لباسی که بر تن داریم جایز می‌بود، جابر بن عبدالله انصاری، به‌جای خنک کردن سنگ‌ریزه‌ها، باید بر لباس سجده می‌کرد.)
ناگفته نماند که روایت فوق، علاوه بر سنن کبری بیهقی، در کتبی هم‌چون مُصَنَّف ابن ابی‌شیبه و سنن ابی‌داود نیز ذکر شده است.
2) «عَنْ خَبَّابِ بْنِ الْأَرَتِّ قَالَ: شَكَوْنَا إِلَى رَسُولِ اللهِ شِدَّةَ الرَّمْضَاءِ فِي جِبَاهِنَا وَأَكُفِّنَا فَلَمْ يُشْكِنَا.[3] خباب بن ارت می‌گوید: به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) از شدت گرما در پیشانی و کف دستمان (در هنگام سجده) شکایت کردیم، اما آن‌حضرت اعتنایی نفرمودند.»
در این روایت نیز مشخص است که صحابه، بابت سختی که در هنگام سجده کردن بر زمین گرم، متحمل می‌شدند به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) شکایت کردند، ولیکن آن‌حضرت توجهی به آن شکایت نفرمودند که اگر سجده بر غیر از زمین جایز می‌بود، اصلاً نیازی به شکایت بردن صحابه به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نبود. هم‌چنین آن حضرت نیز باید به صحابه می‌فرمودند: می‌توانید بر غیرِ زمین نیز سجده کنید. بنابراین مشخص می‌شود که سجده بر زمین، امری لازم و واجب بوده است که صحابه برای امتثال آن، خود را به سختی‌های قابل توجهی می‌انداختند.
لازم به ذکر آن‌که، شبیه این روایت (باکمی اختلاف در نقل) نیز در کتبی هم‌چون مسند احمد بن حنبل و معجم الکبیر طبرانی نیز نقل شده است.
با توجه به 2 روایت فوق معلوم می‌شود که ادعای شیعیان مبنی بر لزوم سجده بر زمین، ادعایی صحیح و موافق با سیره سلف امت بوده است؛ چرا که صحابه در هنگامه خواندنِ نماز، با وجود همه مشکلاتی که وجود داشت، بر روی زمین سجده می‌کردند.

پی‌نوشت:

[1]. بیهقی، ابوبکر، سنن الکبری بیهقی، ج2، ص151، بيروت، دار الكتب العلمية، چاپ سوم، 1424ق. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[2]. سنن الکبری بیهقی، ج2، ص151. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[3]. سنن الکبری بیهقی، ج2، ص151. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.

نویسنده: محمد باغچیقی(باغچقی)