سلمان می‌گوید از پیامبر شنیدم که فرمود: من و علی چهارده هزار سال قبل از آن‌که خداوند آدم را بیافریند، در پیشگاه الهی به صورت نوری بودیم؛ هنگامی‌که خداوند آدم را خلق کرد، آن نور را به دو جزء تقسیم کرد و در صلب آدم قرار داد، یک جزء آن من بودم و جزء دیگر علی.[1]
در بعضى از نقل‌های حديث نور، برخلافت و جانشينى حضرت على نسبت به رسول خدا و امامت بعد از آن حضرت تصريح شده است به طورى كه در بعضى از آن‌‏ها نقل شده كه رسول خدا (صلى‌الله‌عليه‌وآله) فرمود: «نبوّت در من و خلافت در على است.» و در برخى نقل‌ها فرمود: «مرا به صورت پيامبر و على را به عنوان جانشين بيرون آورد.»
حديث نور بر اعلميّت حضرت على (عليه‌السلام) بعد از پيامبر (صلى‌الله‌عليه‌وآله) دلالت دارد؛ زيرا فرشتگان تقديس و تحميد و تسبيح و تهليل خداوند را از آن دو فرا گرفتند (چنان‌‏كه در بخشى از الفاظ و كلمات حديث آمده است) و پيامبران نيز همگى از همين نورى دانش آموخته كه آن دو بزرگوار از آن آفريده شده‏‌اند.
حديث نور مى‌‏رساند كه حضرت على بعد از پيامبر اسلام، بر حضرت آدم و ديگر پيامبران برترى دارد؛ زيرا آن كسى‌كه هدف آفرينش آنان و مصدر علوم و انوار و كرامات آنان است، افضل از آنان و مقدّم بر آن‏‌ها خواهد بود.
حديث نور دليل بر عصمت آن حضرت است؛ چون در برخى از الفاظ و عباراتش چنين آمده است: «سرّك سرّي و علانيتك علانيتي و سريرة صدرك كسريرة صدري.» سرّ تو سرّ من و آشكار تو آشكاراى من و راز درون سينه‏ات بسان راز نهفته در سينه‌‏ى من است.
در بعضى از نقل‌ها بدين عبارات آمده است: «فعلىّ منّي و أنا منه، لحمه لحمي و دمه دمي، فمن أحبّه فبحبّي أحبّه و من أبغضه فببغضي أبغضه.[2] على از من است و من از اويم، گوشت او گوشت من و خون او خون من است. هر كس او را دوست داشته باشد به دوستىِ من، او را دوست داشته و هر كس او را دشمن بدارد به دشمنى با من، او را دشمن داشته است.»

روايت احمدبن‏ حنبل‏
در كتاب «تذكرة الخواص» اين عبارت آمده است: حديثى است در مورد آن‌‏چه كه پيامبر از آن آفريده شده است؛ احمد در فضائل گويد: رسول خدا (صلى‌الله‌عليه‌وآله) فرمود: «من و علىّ‏ بن ‏ابى‌‏طالب نورى بوديم در پيشگاه خداوند متعال، چهار هزار سال پيش از آن‏‌كه حضرت آدم را بيافريند. هنگامى‌كه خداوند آدم را آفريد، آن نور را به دو بخش تقسيم كرد، بخشى من و بخشى على شد.»
و در روايتى ديگر آمده است كه: «من و على از يك نور آفريده شديم.»[3]
سبط بن جوزی از علمای رجال اهل سنت، با اعتماد به نقل حدیث نور از احمد بن حنبل، به ثقه بودن راویان و معتبر بودن آن اذعان کرده است.[4]

روايت گنجى شافعی
گنجى به سندش از ابوامامه باهلى نقل مى‌‏كند كه رسول خدا (صلى‌الله‌عليه‌وآله)‏ فرمود: «خداوند پيامبران را از درختان پراكنده آفريد، در حالى‌كه مرا و على را از يك درخت آفريد. منم ريشه‏‌ى آن درخت و على شاخه‏‌ى آن، فاطمه عامل بارورى و حسن و حسين ميوه‏‌ى آن درخت هستند. هر كس به شاخه‏‌اى از شاخه‌‏هاى آن بياويزد، نجات يافته و هر كس از آن منحرف شود، سقوط مى‌‏كند.
اگر بنده‏‌اى خداوند را بين صفا و مروه، هزار سال عبادت كند و بعد هزار سال ديگر، عبادت كند، ولى با ما همراه نباشد [محبّت به ما نداشته باشد] خداوند او را به روى در آتش مى‏‌افكند. آن‌‏گاه اين آيه را تلاوت فرمود: «قُلْ لا أسألكم عليه أجراً إلّا المودّة في القربي»
گنجى مى‏‌افزايد: اين حديث حسن و عالى است. طبرى آن را در معجم خود همان‌گونه كه ما آورديم نقل كرده است، و محدّث شام در كتابش از راه‏‌هاى گوناگون آورده است. سپس آن را با اسنادش از ابن‏ عساكر محدّث شام در آن‌جا نقل كرده است.[5]

در روايت حافظ «ابن ‏المغازلى» در باب «مناقب اميرالمؤمنين»
عبارت: «ففّى النبوّة و فى علىّ الخلافة» نبوّت در من و در على خلافت است. و نیز «فأخرجنى نبيّاً و اخرج عليّاً وصيّاً»: مرا پيامبر و على را به عنوان وصى بيرون آورد.
همچنين به لفظ «و كان لى النبوّة و لعلىّ الوصيّة» آمده است.
حديث نور مى‏‌رساند كه نور پيامبر (صلى‌الله‌عليه‌وآله) و حضرت على (عليه‌السلام) بر خلقت حضرت آدم، زمانى طولانى مقدّم بوده است. در برخى از احاديث، عبارت چهارده‏ هزار سال آمده است و آن را گروهى نقل كرده‌‏اند مانند: عبداللَّه ‏بن احمد ابن مردويه، ابن ‏مغازلى، ديلمى، عاصمى، نطنزى، ديلمى، خوارزمى، ابن‏ عساكر و محبّ طبرى.
در برخى از احاديث چهل هزار سال، چنان‏كه در روايت گنجى از ابن‏ عساكر و خطيب نقل شده است.[6]
وقتى كه تقدّم پيامبر در خلقت، دليل بر افضليّت آن‏ حضرت باشد، بر فضيلت على (عليه‌السلام) نيز دلالت خواهد داشت، زيرا هر دو از يك نور آفريده شده‏‌اند، و تمام كمالاتى كه براى رسول خدا تثبيت مى‌‏شود، همگى براى اميرالمؤمنين (عليه‌السلام) نيز ثابت می‌شود.

پی‌نوشت:

[1]. طبری آملی،‌ المسترشد، ۱۴۱۵، ص۶۳۰.
محب الدین طبری، الریاض النضرة، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۱۲۰. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
ابن مغازلی، مناقب اهل البیت، ۱۴۲۷ق، ص۱۲.
قندوزی، ینابیع الموده، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۴۷.
[2]. حسینی میلانی، نفحات الازهار(حدیث نور)، ص3.
[3]. ابن جوزی، تذكرة خواصّ الامّة، ص46. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[4]. همان، ص47. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[5]. گنجی شافعی، كفاية الطالب، 314- 319. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.(برخی از حفاظ و دانشمندانی که حدیث شجره را نقل نموده‌اند، عبارتند از: عبدالله بن احمد بن حنبل، طبرانی صاحب معاجم سه‌گانه، ابونعیم اصفهانی، ابن مغازلی شافعی، ابن عساکر دمشقی، دولت آبادی هندی و شهاب الدین احمد).
[6]. جهت اطلاع مفصل به نفحات الازهار(حدیث نور) مراجعه شود.