پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ با شخصی از اتباع احمد بصری (مدعی یمانی) در پیج اینستاگرام (نقد احمدالحسن) صحبت می‌کردم که در کلامش شنیدم گفت: «یمانی موعود» گفتم: «همین‌جا صبر کن تا ببینیم آیا واقعا یمانی موعود است یا خیر!»
ادامه دادم: «شما یک روایت بیاورید که یمانی موعود باشد.» گفت: «شما منکر این‌همه روایت در مورد یمانی می‌شوید که یکی از محتومات است؟ یمانی، سفیانی و چند علامت دیگر در روایات از آن‌ها به محتوم یاد شده است.» گفتم: «بله برادر عزیز. ما هم منکر روایات در مورد یمانی، سفیانی و... نمی‌شویم ولی آن چیزی که می‌گویم چیز دیگریست. من می‌گویم باید همه روایات را ببینیم نه تنها یک تعداد محدود از روایات. پس ما باید روایات این‌که احتمال بدا هم هست در این نشانه‌ها را نیز ببینیم. نتیجتا وقتی احتمال بدا وجود دارد در مورد یمانی یعنی این‌که وعده خدا و موعود نیست و تنها آن چیزی که وعده‌ی خداست و بداناپذیر است، حضرت قائم (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه) می‌باشد.»

ادامه دادم: «این روایت را ببینید؛ نزد امام جواد (عليه‌‌السلام) بودیم. از سفیانی و روایاتی که بر آن اساس قیام او حتمی خواهد بود، سخن به میان آمد. به حضرت عرض کردم: آیا خداوند در حتمی‌ها هم بدا روا می‌دارد؟ فرمود: آری. عرض کردیم: می‌ترسیم در ظهور قائم نیز بدا روا دارد! فرمود: قیام قائم (عليه‌السلام) از میعاد و وعده‌های الهی است و خداوند خلف وعده نمی‌کند.»[1] شما اگر در روایات بخوانید یمانی و سفیانی از حتمی ها هستند اما در روایت بالا امام جواد می‌فرماید که در محتومات نیز بدا حاصل می‌شود یعنی امکان تغییر در آن است ولی در امر قائم چنین نیست.»
سؤال کرد: «اگر بدا در امور حتمی ممکن باشد، پس خلف وعده است. اهل بیت وعده دادند که فلان خواهد شد. خوب اگر این نشود که خلف وعده است. به نظر من در اصل یمانی و سفیانی بدا معنی ندارد بلکه در سطح و گستره و حجم حوادث و اتفاقات بدا راه دارد.»
جواب دادم: «برای واژه محتوم، دو معنا، می‌باشد: «محتوم من الله» (از طرف خدا حتمی است) و «محتوم علی الله» (بر خدا حتمی شده است و امکان تغییر ندارد). و در این روایت امام جواد، منظور از «محتوم»، معنای اول آن، یعنی «محتوم من الله» مراد است.

توضیح بیشتر این‌که: طبق گزارش قرآن، یهودیان، توهم و اعتقاد داشتند که دستان خدا، بسته است. یهودیان معتقد بودند، خدا بعد از این‌که جهان را آفرید و برخی از امور را متحقق ساخت، دیگر از تغییر آن، عاجر و ناتوان می‌شود «وَ قالَتِ الْیهُودُ یدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ.[مائده/64]یهود گفتند: دست (قدرت) خدا بسته است!» قرآن با رد این قول، فرمود؛ که دستان خود شما بسته است و دست خدا باز است: «غُلَّتْ أَیدیهِمْ وَ لُعِنُوا بِما قالُوا بَلْ یداهُ مَبْسُوطَتان.[مائده/64] به واسطه این گفتار (دروغ) دست آن‌ها بسته شده و به لعن خدا گرفتار گردیدند، بلکه دو دست (قدرت) خدا گشاده است.» و این تفکر یهود، در میان برخی از مسلمانان نیز نفوذ کرده بود. بنابراین گاهی تصور می‌شد که وقتی امر حتمی باشد، یعنی بر خدا هم حتمی است (محتوم علی الله)، و دیگر قابل تغییر نخواهد بود، خیر این‌گونه نیست بلکه، «محتوم من الله» است، یعنی از طرف خدا حتمی است اما طبق آیه قرآن، این‌گونه نیست وقتی امری از طرف خدا، حتمی شد، دیگر دست خدا بسته باشد (همان‌طور که یهودیان تصور می‌کردند) بلکه دست خدا، باز است. بنابراین این روایت امام جواد(علیه‌السلام)، که می‌فرماید امکان بداء و تغییر در سفیانی نیز می‌باشد، اشاره به همین ماجرا، دارد. یعنی با این‌که سفیانی، از طرف خدا، حتمی می‌باشد (محتوم من الله)، البته تصور نکنید که بر خدا حتمی شده است (محتوم علی الله)، خیر، این‌گونه نخواهد بود و دستان خدواند باز است.»[2]

پی‌نوشت:

[1]. الغیبة، نعمانی، مکتب صدوق، تهران، ج1، 303.
[2]. الیمانیون قادمون، کورانی، انتشارات معروف، ص 128.