پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ سلف صالح یکی از واژه‌های پرکاربرد در ادبیات سلفی‌هاست. کتابی نیست که از سوی سلفیه به زینت چاپ درآید و واژه «سلف و سلف صالح» در آن وجود نداشته باشد. سلف صالح از دیدگاه سلفیه به کسانی اطلاق می‌شود که در سه قرن اول می‌زیسته‌اند و شامل صحابه، تابعین و تابع تابعین می‌شود.[1]
البته از نظر سلفی‌ها مراد از سه قرن اول، شامل همه مردم آن عصر نمی‌شود، بلکه شیعیان، خوارج، مرجئه و شخصیت‌های زیادی هم‌چون ذوالخویصره و برخی دیگر از صحابه و تابعین که در سه قرن اول زندگی می‌کردند، جزء سلف صالح به شمار نمی‌روند. بنابراین باید توجه داشت قید «صالح» برای «سلف» دایره سلف را ضیق می‌کند.
اکنون سخن در این است که آیا سلف صالح فقط از اختصاصات مذهب سلفیه است یا دیگر مذاهب اسلامی نیز توجه به سلف صالح دارند؟

در پاسخ از این سوال باید گفت: اگر چه در ادبیات سلفیه، این واژه زیاد به کار می‌رود، ولی این واژه از اختصاصات سلفیه نیست، بلکه دیگر مذاهب اسلامی هم به سلف صالح اهمیت می‌دهند. معتزله نیز تعداد زیادی از صحابه و تابعین، مانند خلفای راشدین، ابن عمر، ابن عباس، ابن مسعود، حسن، قتاده و ... را سلف صالح خود می‌دانند، شیعیان نیز خود را تابع اهل بیت (علیهم‌السلام) می‌دانند که جزء سلف صالح هستند. امام علی، امام حسن و امام حسین (علیهم‌السلام) جزء صحابه بوده‌اند و دیگر اهل بیت جزء تابعین و تابع تابعین به شمار می‌روند.
خوارج نیز خود را تابع سلف صالح می‌دانند. یعنی صحابه و تابعینی چون ذوالخویصره، ابن عباس، عبدالله بن وهب راسبی، جابر بن زید، عبدالله بن اباض، عکرمه، نجده و نافع ابن ازرق از دیدگاه آنان سلف صالح امت هستند.[2]
از این رو باید گفت: هیچ‌کس در توجه و اهمیت سلف صالح، تردید ندارد و همه مذاهب اسلامی به سلف صالح، اهمیت می‌دهند. وهابی‌ها تعدادی از صحابه و تابعین و تابع تابعین را سلف صالح می‌دانند. در مقابل، معتزله برخی دیگر را سلف صالح می‌دانند، خوارج گروهی را سلف صالح می‌دانند و شیعه نیز اهل بیت را سلف صالح می‌دانند. بنابراین اختلاف در این است که سلف صالح چه کسی است؟ چه ملاکی وجود دارد که فقط تعدادی از صحابه و تابعین و تابع تابعین سلف صالح باشند و دیگران سلف صالح نباشند. آیا فقط سلف صالحی را که وهابیت معرفی می‌کنند، سلف صالح هستند و دیگر صحابه و تابعین مثل ائمه اهل بیت، جزء سلف نیستند!
با این اوصاف باید گفت که سلف صالح، واژه‌ای است که سلفیه به یغما برده و آن را به نفع خود تفسیر می‌کند. در حالی‌که همه مذاهب اسلامی سلف صالح دارند و موضوعات دینی را با توجه به سلف صالح معنا کرده‌اند. شیعیان در این‌باره از همه پیش قدم‌تر هستند. زیرا بی‌چون و چرا به معارف اهل بیت که سلف صالحشان است، توجه دارند و آن را در دستور کار خود قرار داده‌اند.

نویسنده: مجتبی محیطی

پی‌نوشت:

[1]. عبدالله بن‌عمر الدمیجی، فهم السلف الصالح للنصوص الشرعیه، مکتبه الملک فهد الوطنیه اثناء النشر، ریاض، 1437ق، ص17؛ ابن‌عثیمین، شرح العقيدة السفارينية، چاپ اول: دار الوطن للنشر، رياض1426ق،  ص19.
[2]. فرحان مالکی، حسن، نگاهی به غلو اندیشی و افراط گرایی علمای معاصر عربستان، موسسه فرهنگی هنری آفتاب خرد، تهران، 1396ش، ص60-63.