پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ شاید راحت‌ترین کار در توجیه حوادث ناگوار، این باشد که همه تقصیرات را به گردن دیگران بیاندازیم. کاری که امروز بخشی از جامعه ما انجام می‌هد و تمامِ نارسایی‌های تاریخی را به گردن اسکندر، عرب‌ها و... می‌اندازند. برای نمونه، جریاناتی وجود دارند که از دوران ساسانی، به عنوان دورانی طلایی یاد می‌کنند که همه چیز در امن و امان و آرامش و آسایش بود که ناگهان، طوفانی از سرزمین حجاز برخاست و همه چیز را نابود کرد! هرچند این دیدگاه سبک‌سرانه، امروز خریدار ندارد. لیکن باید بررسی منطقی و تاریخی شود.
حقیقت این است که حکومت ساسانیان، از درون متلاشی شده بود. مردم ایران به حدی از حاکمیت ساسانی و موبدان زرتشتی متنفر بودند، که اغلب حاضر نشدند در مقابل مسلمین مقاومت کنند. عجیب اینکه یزدگرد سوم (آخرین شاه ساسانی) از شهری به شهر دیگر عقب‌نشینی می‌کرد و هرگاه از مردم کمک می‌خواست، غالباً با پاسخ منفی و بی‌توجهی مردم مواجه می‌شد. پیرامون مرگ او دو دیدگاه وجود دارد. یکی اینکه اطرافیان از گرد او پراکنده شدند. پس در تنهایی و بی‌کسی، به آسیابی دور افتاده پناه برد تا شب را در آنجا بگذراند. لیکن آسیابان نیز به طمع دست یافتن به لباس و جواهرات، او را کشت و بدنش را درون رود مَرو انداخت.[1] دیدگاه دوم که تقریبا مشابه دیدگاه اول است، اینکه یزدگرد سوم، در پی گردآوردن سپاهی جنگجو به ماوراء النهر رفت. اما به دست مردم کشته شد.[2] و این بود سرنوشت آخرین پادشاه ساسانی.

پی‌نوشت:
[1].  آرتور کریستن سن، ایران در زمان ساسانیان، ترجمهٔ رشید یاسمی. تهران: مؤسسهٔ انتشارات امیرکبیر، 1367، ص 530-531 ؛ همچنین بنگرید به:
The Metropolitan Museum of Art, Department of Ancient Near Eastern Art (October 2003). "The Sasanian Empire (224-651 A.D.)". Heilbrunn Timeline of Art History. New York.
[2]. جمشید کرشاسب چوکسی، ستیز و سازش، ترجمه نادر میرسعیدی، تهران: انتشارات ققنوس، 1381، ص 25.