در کتاب‌های معتبر و صحیح اهل سنت روایاتی در مورد روزه روز عاشورا آمده است، که تمام این روایات برای اهل سنت حجت است و همه را صحیح می‌دانند، ولی مضمون این روایات در غایت اضطراب است و با یکدیگر متناقضند.
حدیث مضطرب، حدیثی است که در سند یا در متن اضطراب دارد، که بر وجوه مختلف روایت شده و هر کدام دیگری را دفع می‌کند.[1] و «اضطراب حدیث چه در سند باشد و چه در متن، باعث ضعف حدیث شده، چون دلیل بر عدم اتقان راوی است و بر این روایت نمی‌توان اطمینان نمود.»[2]
دسته‌ای از روایات روزه روز عاشورا آن را سنت قریش در جاهلیت ذکر می‌کند،[3] یعنی پیامبر اکرم قبل از بعثت در شهر مکه، این سنت را به‌جا می‌آوردند.
دسته‌ای از روایات، آن را مطابق سنت یهودیان مدینه دانسته و زمان متوجه شدن پیامبر از این سنت را سال ورود به مدینه و در ابتدای هجرت نقل کرده است.[4] و برای این‌که این روایت را جا بیاندازند در موارد مختلف گفته‌اند پیامبر دوست می‌‌داشت که با یهودیان در کاری که از سوی خداوند امر نداشت، موافقت کند.[5]
دسته‌ای از روایات، آن را رفتار پیامبر در سال آخر عمر شریفشان دانسته و به‌خاطر مخالفت با یهود، تصمیم گرفتند که در سال آینده در روز تاسوعا روزه بگیرند که از دار دنیا رفتند.[6] که به این معناست که پیامبر اکرم تا سال ده هجری، در روز عاشورا روزه می‌گرفتند، و طبق این حدیث صحیح نباید روز دهم محرم را روزه گرفت، بلکه باید نهم محرم را روزه گرفت و به اشتباه به برخی مسلمانان می‌گویند در دهم محرم روزه بگیرید!
در صورتی‌که در روایتی که ذکر شد،[7] آمده است این سنت تا قبل از تشریع روزه ماه رمضان که در سال دوم هجری بوده یا تا ابتدای بعثت پیامبر اکرم در مکه می‌باشد.

بنابراین مضمون این روایات به صورت‌های زیر است:
- برخى دلالت بر امر پیامبر اکرم به آن دارد، ولى زمان امر مشخص نشده است.
- برخى دلالت بر روزه گرفتن پیامبر اکرم قبل از اسلام و نسخ آن به آمدن اسلام دارد.
- برخى دلالت بر روزه گرفتن پیامبر اکرم قبل از اسلام و نسخ آن به رمضان دارد.
- برخى نیز دلالت بر عدم امر پیامبر اکرم به روزه عاشورا بعد از نزول روزه رمضان دارد و این‌که پیامبر اکرم در روز عاشورا روزه نگرفت و بعد از تشریع روزه رمضان آن را ترک کرد.
- برخى دلالت بر امر پیامبر اکرم در مدینه دارد.
- برخى دلالت دارد بر این‌که شروع آن، هنگام ورود پیامبر اکرم به مدینه بوده و به جهت موافقت با یهود امر به آن شده است.
- برخى از روایات نیز دلالت دارد بر این‌که روزه عاشورا به جهت مخالفت با یهود بوده است.
- برخى نیز بر استمرار آن تا زمان رحلت پیامبر اکرم دلالت دارد.
حدیثی با این همه اضطراب در متن در صحیحین که همه‌ی روایات آن را صحیح می‌دانند وجود ندارد.

پی‌نوشت:

[1]. «والمضطرب ما روي على أوجه مختلفة متدافعة على التساوي في الاختلاف من راوٍ واحد، ...، أو رواه أكثر، ... ويكون في سند رواته ثقات، ... وقد يكون الاضطراب في المتن.» ارشاد الساری، قسطلانی، ج1، ص13.
[2]. «ثم إن الاضطراب سواء كان في السند أو في المتن موجب للضعف لإشعاره بعدم ضبط الراوي.» ارشاد الساری، قسطلانی، ج1، ص13.
[3]. «عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا،: أَنَّ قُرَيْشًا كَانَتْ تَصُومُ يَوْمَ عَاشُورَاءَ فِي الجَاهِلِيَّةِ، ثُمَّ أَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِصِيَامِهِ حَتَّى فُرِضَ رَمَضَانُ، وَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: مَنْ شَاءَ فَلْيَصُمْهُ وَمَنْ شَاءَ أَفْطَرَ.» صحیح بخاری، ج3، ص24 و 44؛ ج5، ص41.
«أَنَّ يَوْمَ عَاشُورَاءَ كَانَ يُصَامُ فِي الْجَاهِلِيَّةِ، فَلَمَّا جَاءَ الْإِسْلَامُ مَنْ شَاءَ صَامَهُ وَمَنْ شَاءَ تَرَكَهُ.» صحیح مسلم، ج2، ص792؛ صحیح بخاری، ج6، ص24.
[4]. «أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَدِمَ الْمَدِينَةَ فَوَجَدَ الْيَهُودَ صِيَامًا، يَوْمَ عَاشُورَاءَ، فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «مَا هَذَا الْيَوْمُ الَّذِي تَصُومُونَهُ؟» فَقَالُوا: هَذَا يَوْمٌ عَظِيمٌ، أَنْجَى اللهُ فِيهِ مُوسَى وَقَوْمَهُ، وَغَرَّقَ فِرْعَوْنَ وَقَوْمَهُ، فَصَامَهُ مُوسَى شُكْرًا، فَنَحْنُ نَصُومُهُ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «فَنَحْنُ أَحَقُّ وَأَوْلَى بِمُوسَى مِنْكُمْ فَصَامَهُ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، وَأَمَرَ بِصِيَامِهِ.» صحیح مسلم، ج2، ص796؛ صحیح بخاری، ج5، ص70 و 96.
[5]. «و قد کان (ص) یحبّ موافقة أهل الکتاب فیما لم یؤمر فیه بشی‏ء و لا سیّما إذا کان فیما یخالف فیه أهل الأوثان.» فتح الباری، ابن حجر، ج4، ص246؛ ج9، ص309؛ ج10، ص355 و361 و362.
[6]. «سمعت عَبْدَ اللَّهِ بن عَبَّاسٍ رضي الله عنهما يقول حين صَامَ رسول اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يوم عَاشُورَاءَ وَأَمَرَ بِصِيَامِهِ قالوا يا رَسُولَ اللَّهِ إنه يَوْمٌ تُعَظِّمُهُ الْيَهُودُ وَالنَّصَارَى فقال رسول اللَّهِ صلى الله عليه وسلم فإذا كان الْعَامُ الْمُقْبِلُ إن شَاءَ الله صُمْنَا الْيَوْمَ التَّاسِعَ قال فلم يَأْتِ الْعَامُ الْمُقْبِلُ حتى تُوُفِّيَ رسول اللَّهِ صلى الله عليه وسلم.» صحيح مسلم، ج2، ص797.
[7]. «... حَتَّى فُرِضَ رَمَضَانُ، وَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: مَنْ شَاءَ فَلْيَصُمْهُ وَمَنْ شَاءَ أَفْطَرَ.» صحیح بخاری، ج3، ص24 و 44؛ ج5، ص41.
«أَنَّ يَوْمَ عَاشُورَاءَ كَانَ يُصَامُ فِي الْجَاهِلِيَّةِ، فَلَمَّا جَاءَ الْإِسْلَامُ مَنْ شَاءَ صَامَهُ وَمَنْ شَاءَ تَرَكَهُ.» صحیح مسلم، ج2، ص792؛ صحیح بخاری، ج6، ص24