پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب- تعدد و تنوع فرقه‌های صوفیه از آنجا شکل می‌گیرد که هر یک از این فرق –در عین داشتن وجوه اشتراک با سایر فرقه‌ها- تصوف را از زاویه دید خود می‌نگرند و گاه در برخی از اصول و دست کم در بعضی از فروع، با ارباب فرق دیگر هم‌داستان نیستند. تعدد فرقه‌ها نشان دهنده تعدد زوایای دید نسبت به صوفیه است و به ناچار اختلاف در "دیدگاه" باعث اختلاف در "دیده" می‌شود. بنابراین:
از نظرگاهست ای مغز وجود
اختلاف مومن و گبر و یهود[مثنوی معنوی، دفتر سوم، بخش ۴۸ - جمع آمدن ساحران از مداین پیش فرعون و تشریفها یافتن و دست بر سینه زدن در قهر خصم او کی این بر ما نویس]
دید آدمی بر رفتار او نیز رنگ می‌زند که:
فرع دید آمد عمل بی هیچ شک
پس نباشد مردم الا مردمک[مثنوی معنوی، دفتر اول، بخش ۸۹ - باز گفتن بازرگان با طوطی آنچ دید از طوطیان هندوستان]
بسیاری از نقدهای صوفیه بر یکدیگر در عرفان نظری و عملی، برخاسته از همین اختلاف سلاسل است. با توجه به تعدد فرقه‌های صوفیه و اختلاف عقاید ایشان، مریدان بر چه مبنایی باید سلسله‌ی صوفیه حَقه را پیدا کنند؟!

پی‌نوشت: