اهل سنت معتقد است که خلیفه هر کسی است که بر امت غلبه کرده و چیره شود و دست دزد را قطع کند و قاتلین را قصاص کند و از مرزهای اسلامی محافظت کند و امنیت عمومی جامعه اسلامی را برقرار کند و اگر مرتکب فسقی شود برکنار نمی‌شود، به خاطر گناه آشکار مورد انتقاد قرار نمی‌گیرد، اگر جهل داشت بر او عیبی نیست، اگر لغزشی داشت مواخذه نمی‌شود و وجود هیچ یک از ملکات پسندیده در او شرط نیست. او در همه‌ی این موارد حق مجازات و سرزنش دیگران را دارد ولی خود برای انجام آنها هرگز سرزنش نمی‌شود. لذا برخی از بزرگان اهل سنت مثل باقّلانی درباره‌ی صفت امام و خلیفه‌ای که عقد بیعت با او لازم است می‌نویسد: اگر کسی بپرسد نزد شما شرط امامی که با او بیعت می‌شود چیست؟ پاسخ می‌دهیم که باید شرایطی داشته باشد از جمله این که قریشی اصیل باشد، به اندازه‌ی قاضی شدن دارای علم باشد، در جنگ و تدبیر لشکر و گروه‌ها و بستن مرزها و... دارای بصیرت باشد. در علم و سایر صفاتی که برتری در آن امکان دارد برتر از همه باشد مگر امامت افضل، دچار مانعی باشد که در این صورت نصب مفضول جایز است لذا معصوم بودن و عالم به غیب بودن و شجاعترین فرد امت بودن فقط از بنی‌هاشم بودن نه از سایر قبایل قریش، شرط نیست.[1]
او در جایی دیگر می‌نویسد: امام با انجام فسق و گناهانی مثل غصب اموال و شلاق زدن به ناحق، ضایع کردن حقوق و تعطیل کردن حدود الهی، برکنار نمی‌شود و خروج علیه او واجب نمی‌شود، بلکه او را باید نصیحت کرد و ترسانید و در معاصی خدا از اوامر او اطاعت نکرد...[2]
عالم دیگر اهل سنت می‌گوید: در امام و خلیفه شدن شرط نیست که هاشمی و معصوم و برتر از دیگران باشد و اگر حاکم بمیرد و کسی که شرایط امامت را دارد بدون بیعت و معرفی شدن توسط خلیفه قبل و به زور متصدی امامت شود، خلافت او منعقد می‌شود...[3]
و همچنین عالم دیگر اهل سنت قاضی ایجی در کتاب خود می‌نویسد: بزرگان بر این باورند که امام و خلیفه مسلمین باید این شرایط را داشته باشد یعنی در اصول و فروع مجتهد باشد، صاحب رای باشد، شجاع و عادل و عاقل و بالغ و مرد و آزاد باشد، این صفات به اتفاق همه شرط است. اما در برخی دیگر از صفات اختلاف است مانند معصوم بودن، قریشی بودن، از بنی‌هاشم بودن، عالم به جمیع مسائل دین بودن، معجزه به دست او روی دادن و... که سه شرط اخیر باطل است چرا که ابوبکر خلیفه شد و آن سه شرط را نداشت.[4]
عالم دیگر اهل سنت قرطبی در کتاب خود می‌گوید: اگر یک نفر از اهل حلّ و عقد، امامت را برای کسی منعقد کرد، امامت او ثابت می‌شود و بر دیگران پذیرش آن لازم می‌شود، کما این که عمر بن خطاب این بیعت را با ابوبکر منعقد کرد و هیچ یک از صحابه هم انکار نکردند...[5]
حال سئوالی که مطرح می‌شود این است که خلیفه‌ای که این همه ضعف دارد به چه دلیلی باید امام و پیشوای مسلمانان باشد و دلیل شما اهل سنت چیست؟ ایشان استناد به برخی روایات از پیامبر می‌کنند که فرمود: «اسمعوا و اطیعوا ولو لعبد اجدع، ولو لعبد حبشی و صلّوا وراء کلّ برّ و فاجر[6] بشنوید و اطاعت کنید هر چند از برده‌ای که بینی‌اش بریده شده است و هر چند از برده‌ی حبشی و پشت سر هر انسان نیکوکار و بدکاری نماز بخوانید». و یا این روایت که فرمود: «اطعهم و ان اکلوا مالک، و ضربوا ظهرک، و اطیعوهم ما اقاموا الصلاه[7] از آنها اطاعت کنید هر چند به ناحق مال شما را بخورند و به شما شلاق بزنند و از آنها اطاعت کنید مادامی که نماز را به پای دارند».
اگر این احادیث کذایی هم هست، احادیث دیگر مثل این حدیث که نقطه مقابل آنهاست هم وجود دارد که پیامبر فرمود: «یکون بعدی ائمه لایهتدون بهدای ولا یستنّون بسنتی، و سیقوم فیهم قلوب الشیاطین فی جثمان انس[8] بعد از این حاکمانی هستند که با هدایت من هدایت نشده‌اند و به سنت من عمل نمی‌کنند و در میان آنها مردانی هستند که قلب‌های شیاطین در پیکره‌ی انسان است».

پی‌نوشت:

[1]. التمهید، باقّلانی، دار الفکر العربی، قاهره، مصر، ص181.
[2]. همان، ص186.
[3]. شرح المقاصد، تفتازانی، انتشارات شریف رضی، قم، ایران، ج5 ص233.
[4]. المواقف، قاضی ایجی، دار النشور، دمشق، سوریه، ص398.
[5]. تفسیر قرطبی، قرطبی، دار الکتب العلمیه، بیروت، لبنان، ج1 ص186.
[6]. التمهید، باقّلانی، دار الفکر العربی، قاهره، مصر، ص186.
[7]. همان، ص186.
[8]. صحیح مسلم، مسلم نیشابوری، دار السلام، قاهره، مصر، کتاب الاماره، ج4 ص124 حدیث1847.