حرکت وهابیت به سرکردگی محمد بن عبدالوهاب نجدی حنبلی، ادامه افکار باطل ابن‌تیمیه حرّانی حنبلی بود. سؤالی که مطرح است، این است که: چه عواملی باعث شد محمد بن عبدالوهاب در ارایه و ترویج افکار منحرف خود به پیشرفت‌هایی دست یابد، در حالی که ابن‌تیمیه در نشر و تروبج همین افکار شکست خورده و منزوی شد؟ عوامل گسترش وهابیت را در دو عامل داخلی و خارجی می‌توان جستجو کرد.

- عوامل داخلی؛ محمد بن عبدالوهاب برای شروع دعوت خود منطقه‌ای را انتخاب کرد که علمای زیادی در منطقه وجود نداشت. مردم نیز به خاطر عدم حضور علما، مبادی اوّلیّه اسلام را نمی‌دانستند. از تفکر و تعقل نیز بهره‌ای نبرده و آمادگی پذیرش هرگونه افکار منحرف و باطل را به نام دین، داشتند. وی افکار منحرف و باطل خود را در مناطق بادیه‌نشین و بی‌سوادها مطرح می‌کرد و هیچ‌گاه در مراکز و مجامع علمی و در حضور علما مطرح نکرده و از حضور در این مراکز و مواجه شدن با علما سرباز می‌زد. قبیله آل‌سعود نیز با تمام امکانات مادی خود به حمایت و یاری وی شتافته و شرایط را برای پیشرفت و گسترش دعوت محمد بن عبدالوهاب فراهم کرده بودند.[1]

- عامل خارجی؛ با توجه به نقش مهم وهابیت در تجزیه کشورهای اسلامی و تفرقه میان امت اسلامی، حمایت‌های بی‌دریغ استعمار از این جریان را می‌توان عامل مهم خارجی در گسترش این فرقه دانست اما مهم‌ترین عامل انزوای ابن‌تیمیه را می‌توان حضور پررنگ و مؤثر علمای اهل‌سنت آن دوران دانست.[2]

پی‌نوشت:

[1]. الفجر الصادق فی منکری التوسل و الکرامات و الخوارق، جمیل صدقی، مکتبة اشیق، ترکیه، ص 25.
[2]. جنبش‌های اسلامی معاصر، احمد موثقی، ص 143 ـ 145.