پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ برخی معتقدند که "خطبه البیان" را نمی‌توان از لحاظ محتوا منسوب به امیرالمومنین علی (علیه السلام) دانست، زیرا این خطبه به شطحیات اهل تصوف شباهت دارد و همواره از یک سو مورد توجه صوفیان و فرقه‌های باطنیه واقع شده است.
شاید نکته آنجا باشد که لاهیجی هم به آن اشاره کرده است و آن این است که صوفیه برای توجیه شطحیات خود دست به دامان این خطبه شده‌اند. لاهیجی «عبارات خطبه البیان و برخی از احادیث پیامبر (صلی الله علیه و آله) را همراه با شطحیات مشهور اهل تصوف ذکر می‌کند، بی آنکه تمایزی بین آنها قائل شود و جملگی را از احوال کاملانی بر می‌شمرد که در مراتب کشف و شهود برایشان ظاهر شده است.» [1] و این البته دون شان مقام ولایت امام علی (علیه السلام) است. در هر صورت می‌توان نتیجه گرفت که از نظر لاهیجی خطبه البیان و شطحیات عارفان جزو یک مجموعه‌اند. البته تمام این موارد افزون بر ضعف سندی این خطبه است که قدیمی‌ترین نسخه‌ای که این خطبه در آن پیدا شده است مربوط به 724 هجری قمری است.
برخی که "خطبه البیان" را منسوب به امیرالمومنین علی (علیه السلام) می‌دانند در توضیح آن گفتند امام علی (علیه السلام) وقتی در کوفه در ضمن خطبه‌ای به مناسبت حوادث و مصائبی که بعد از رحلت پیامبر (صلی الله علیه و آله) برای امت روی می‌دهد، اشاره‌هایی فرمودند. در این حین منکری از بزرگان خوارج سخن امام را قطع کرد و پرسید که وی این چیزها را از کجا می‌داند؟ حضرت به دیده خشم به او نگاه کرد و در باب اوصاف حال و احاطه علم خویش عبارت‌هایی مسجع بر زبان آورد که بیان احوال ایشان بود.
اما گروهی دیگر عقیده دارند: «خطبه البیان با سه نقل متفاوت و با متن‌های گوناگون در کتاب "الزام الناصب" آمده است که هیچ یک از آنها سند معتبر و قابل توجهی ندارد.» [2] بنابر اینکه سند خطبه البیان ضعیف بوده و در کتاب‌های متقدم هم نقل نشده است، انتساب این خطبه به حضرت علی (علیه السلام) درست نیست و عده‌ای آن را از جعلیات صوفیه می‌دانند.[3]

پی‌نوشت:
[1]. لاهیجی شمس‌الدین محمد، مفتاح الاعجاز فی شرح گلشن راز، تهران، زوار، 1373، ص 529
[2]. يزدى حائرى على بن زين العابدين‏، إلزام الناصب في إثبات الحجة الغائب( عليه السلام)، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات‏، بیروت، 1422 قمری، ج 2، ص 178
[3]. اسدپور رضا، مقاله خطبه البیان و شطحیات عارفان، پژوهشنامه ادیان، شماره سوم، 1387، ص 1