پایگاه جامع فرق ادیان و مذاهب_ یکی از دست مایه‌های همیشگی فیلم‌های تلویزیونی و سینمایی، پرداختن به داستان‌هایی با محوریت سحر و جادو است. بخش عمده‌ای از آن‌چه این فیلم‌ها به تصویر می‌کشند ساختۀ تخیل و توهم سازندگان است که مراد این بخش از نوشتار نیست. آن‌چه موضوع اصلی برای بررسی فیلم‌ها است، اصل سحر یا جادو و چگونگی نگاه به آن است که با موضوع اصلی نوشتار هم‌خوانی دارد. دستۀ نخست از این فیلم‌ها صرفا اصل سحر و جادو را نمایش و برخی از شخصیت‌های داستانی با استفاده از آن کارهایی را انجام می‌دهند. این فیلم‌ها درباره ارزش یا بی‌ارزش بودن آن اشاره‌ای ندارند و سحر و جادو را ابزاری می‌دانند که می‌تواند در دو جهت خیر و شر به کار آید و معیار خوب و بد بودن آن بستگی به شخصیت جادوگر و ساحر دارد؛ از جمله می‌توان برای نمونه فیلم‌های «والا حضرت»، «توهمات دکتر پارناسوس» و «فقط دیدار» را نام برد.
در دستۀ دوم فیلم‌ها، سحر و جادو، ارزشی شمرده می‌شود که انسان‌های دارای آن را به موجودی مافوق انسان تبدیل می‌کند و از هر جهت انسان ساحر و جادوگر برتر شمرده می‌شود. در این گونه فیلم‌ها انسان‌های معمولی، شهروندان درجۀ دوم و بی‌اهمیت‌اند و امور مهم و حیاتی آن در اختیار جادوگران و ساحران است. در مجموعه فیلم‌های «هری پاتر» که هشت قسمت از آن اکران شده، جادوگران، مهم‌ترین انسان‌ها هستند و در تمام امور تصرف می‌کنند و تدبیر اشیاء را برعهده دارند. در این میان انسان‌های معمولی «مشنگ» یا «مُگُل» خوانده می‌شوند و از نظر ارزش و اهمیت در درجۀ بعد از جادوگران قرار دارند. مشابه همین مضمون را می‌توان در فیلم‌های «شاگرد جادوگر»، «ارباب حلقه‌ها» و انیمیشن‌های «بازگشت پادشاه» و «ارباب حلقه‌ها» نیز مشاهده کرد. در میان نمونه‌های این دسته فیلم «ساحرگان ایستویک» به گونه‌ای دیگر جادو را ارزش می‌داند. در این فیلم، شیطان برخی انسان‌ها را به تسخیر خود در آورده و تنها راه نجات و شکست شیطان، سحر و جادو است. دستۀ آخر از این فیلم‌ها سحر و جادو را عاملی شر می‌دانند که فقط در جهت اهداف شیطانی استفاده می‌شود. در فیلم‌های «مرگ سیاه»، «سلیمان کین» و «فصل جادوگری» سحر و جادو ابزاری شیطانی محسوب می‌شوند و در نظر مردم و شخصیت‌های داستانی استفادۀ از آن ناپسند است. در هر دو فیلم آخر، شیطان برای رسیدن به اهدافش از جادو بهره می‌گیرد.
در برخی فیلم‌های با این دسته، افراد شروری که اهدافی پلیدی را دنبال می‌کنند از جادو و سحر استفاده می‌کنند؛ از جمله فیلم‌های «رانندگی خشمگین»، «به نام پادشاه: داستان محاصرۀ سیاه چاله»، «شرلوک هلمز» و سه‌گانۀ «مومیایی» نمونه‌های روشنی برای این موضوع‌اند.
مضمون فیلم‌های ذکر شده در این بخش به بحث سحر در منابع دینی مربوط می‌شود. ابتدا باید گفت سحر و جادو، اثر حقیقی در خارج دارد و قابل انکار نیست؛[1] ولی این امر، دلیل بر جایز بودن استفاده از آن نمی‌شود. سحر، آموزه‌ای شیطانی است؛ هم‌چنان که خدای متعال می‌فرماید: «و [یهود] از آن‌چه شیاطین در عصر سلیمان بر مردم می‌خواندند، پیروی کردند. سلیمان هرگز [دست به سحر نیالود و] کافر نشد؛ ولی شیاطین کفر ورزیدند و به مردم سحر آموختند.»[2] درباره چیستی و اقسام سحر نظریات گوناگونی در میان علمای شیعه مطرح شده است؛ ولی آن‌چه مسلم است حرمت استفاده از سحر است و تنها مورد استثناء زمانی است که استفادۀ از آن برای باطل کردن سحر باشد.[3]

پی‌نوشت:

[1]. الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، عاملی، مجمع الفکر الاسلامی، ج2، ص 176.
[2]. بقره، آیه 102.
[3]. المکاسب، شیخ انصاری، مجمع الفکر الاسلامی، ج1، ص 257- 273.
برای اطلاع بیشتر: دین و سینما، جواد امین خندقی، انتشارات ولاء منتظر، ج3، ص 193.