برای پاسخ به سؤال لازم است  اطلاعاتی از اجنه به صورت کلی لحاظ شود .

در عالم هستی برخی از موجودات غیرمحسوس ‏اند و به حواس طبیعی و عادی قابل درک نیستند. یکی از این موجودات جن است. جن که در اصل معنا مفهوم «پوشیدگی» دارد، از چشم انسان پوشیده است. قرآن وجود این موجود را تصدیق کرده و سوره‏ای به نام «جن» نیز در قرآن وجود دارد. در قرآن گاهی از این موجود به «جان» نیز یاد می‏شود[۱]. ماهیت و حقیقت این موجودات چندان برای ما روشن نیست ولی از پاره‏ای آیات و روایات می‏توان به برخی از مشخصات این موجود دست یافت، از جمله:

 ۱- از آتش آفریده شده و خلق آن پیش از خلق انسان است[۲].

 ۲- جن نیز مانند انسان مکلف و مسؤول است[۳].

 ۳- دسته‏ای از آنها مؤمن و گروهی کافر، عده‏ای از آنها نیک ‏کردار و برخی از آنها زشت‏کردارند[۴].

 ۴- بعضی از آنها مرد و مذکر و پاره‏ای دیگر زن و مؤنث هستند و تولید نسل نیز می‏کنند[۵].

 ۵- آنها زندگی می‏کنند و می‏میرند[۶].

 ۶- دارای شعور و اراده‏اند و می‏توانند با سرعت حرکت کنند. مانند قصه حضرت سلیمان و تخت بلقیس - ملکه سبا [۷].

 ۷- مسخّر انسان می‏گردند. البته در این رابطه تنها در قرآن به قضیه حضرت سلیمان اشاره شده است که علاوه بر پرندگان، وحوش و انسان‏ها،جن‏ها نیز در اختیار و به فرمان حضرت سلیمان بودند[۸].

۸- در روایات آمده است که جن مؤمن برای پیامبران و امامان، مسخر می‏شوند و خدمت می‏کنند و کسانی که به اذن الهی ولایتی دارند نیزمی‏توانند جنیان کافر را تحت فرمان خویش درآورند [۹].

۹- از پاره‏ای آیات قرآنی و روایات معلوم می‏شود که جنیان به پیامبر خدا(ص) ایمان آورده ‏اند[۱۰].

۱۰.خداوند در آیه‏ ى ۲۷۵ سوره ى بقره مى‏فرماید: كسانى كه ربا مى‏خورند (در قیامت) برنمى‏ خیزند مگر مانند كسى كه بر اثر تماس شیطان دیوانه شده (و تعادل خود را نمى‏تواند حفظ كند گاهى زمین مى‏خورد و گاهى به پا مى‏خیزد). مرحوم علامه‏ى طباطبایى در تفسیر این آیه مى‏فرماید: اگر چه آیه دلالت ندارد كه هرگونه جنون و دیوانگى ناشى از تماس شیطان باشد و لكن اشاره‏اى است بر این كه بعضى از دیوانگى‏ها از ناحیه شیطان است. و همین‏طور آیه دلالت بر این نمى‏كند كه این گونه تماس فعل خود شیطان باشد براى این كه شیطان به معناى شریر (شرور- مردم‏ آزار) است كه هم بر ابلیس اطلاق مى‏گردد و هم بر انسان‏هاى شریر و هم جنّیان شریر و ابلیس هم از طایفه جن است. اما آن چه یقینى است از دلالت آیه این است كه براى جنّ در این گونه تماس (كه حاصل آن دیوانگى است) شأنى است ولو این كه همه‏ى آن‏ها این گونه نباشند ((۱۱)).اما این گونه نیست كه شیطان سلطه ‏اى قهرى و غیراختیارى بر انسان داشته باشد، بلكه سلطه شیطان، همه سلطه‏ فتنه و غرور است به این معنى كه انسان را دعوت به آلودگى مى‏نماید و به عبارت دیگر در راه هدایت دام مى‏گستراند، به فرموده قرآن: (اى شیطان) بر بندگانم تسلط نخواهى یافت مگر گمراهانى كه از تو پیروى مى‏كنند ((۱۲)).

۱۱. این که جن در کجای زمین قرار دارد؟ به طور واضح و مشخص مطرح نشده است هر چند برخی از روایات به اماکنی که جنیان در آنجا حضور بیشتری دارند اشاره شده است. آنچه که مسلم است جن نیز مانند انسان موجودی است جسمانی با این تفاوت که انسان از خاک و جن از آتش است.

۱۲. منظور از ظهور جنّ و شیطان این نیست كه از ماهیّت حقیقى خود خارج شوند و تغییر ماهیت بدهند بلكه به این معنى است كه در قوّه حسّ و ادراك انسان به صورتهاى مختلفى محسوس مى‏شوند. به همین جهت، گاهى جنیان به صورت یك آرم، گاهى موجودات كوچك، گاهى موجودات بزرگ با بدنها و چشمها و موهاى عجیب متمثّل مى‏شوند و شیطان نیز بصورت یك پیرمرد، گاهى بصورت جوان  ظاهر شده است. در خبرى مى‏خوانیم كه شیطان انگشت پاى مبارك امام سجاد (ع) را در حال نماز نیش مى‏زند و مى‏خواهد حضرت را از توجه در نماز غافل سازد ولى امام با ذكر الهى از شرّ او نجات مى‏یابد.

۱۳.آزار و اذیت جن به این معنا که الآن شایع هست و مردم از آن می گویند در مورد آزار و اذیت و یا اینکه به اشکال و چهره های مختلف حضور پیدا می کند و انسانها را می ترساند، نمی باشد، البته همانطور که قبلا اشاره شد جن وجود دارد اما وجود جن دارای خوب و بد می باشد یعنی بنابر آنچه در روایات آمده اجنه مثل انسانها دارای مؤمن و  کافر می باشند، پس جن مؤمن با انسانهای مؤمن، خوب است و کاری با آنها ندارد اما جن کافر ، انسانهای بد را ضرر می رساند و آنها را اذیت می کند.[۱۳]

با نگاه به برخی آیات  بر مي آيد که اگر ما اجازه ي ورود به جنينان ندهيم از بسياري از احوالات و افکار ما غافل اند و مي توان با وارد شدن در قلعه ي شريعت الهي از تيررس حيله هاي آنها به دور بود .

اين طور نيست که فکر کنيم حال که آنها ما را مي بينند و ما آنها را نمي بينيم آنها اجازه داشته باشند به راحتي وارد حريم شخصي ما شوند و با ما مقابله نمايند .

۱۴.  شیاطین و جنیان هیچگونه تصرف و سلطه قهرى و غیراختیارى بر انسان ندارند و هرگونه انحرافى از ناحیه آن‏ها در مورد انسان صورت مى‏گیرد همراه با اختیار آدمى است، اما این كه بعضى سختى‏ها در زندگى انسان از ناحیه شیاطین است شكى نیست كه همه براى آزمایش و امتحان ماست. از این رو تفاوت است میان انحراف و سختى. انحراف براى مؤمنین نیست، اما چه بسا سختى براى آن‏ها باشد.

اخيراً خواهري فريب خانمي را خورده بود که کارهاي غيرعادي انجام مي داد و به او گفته بود مي خواهم شما را با امام زمان (عج) آشنا کنم ، او را به جمکران مي برد و مي گفت به من دستور داده اند بايد با پاي برهنه دور مسجد جمکران بدويم . اين خانم مي گفت در مسيري که از اصفهان به طرف قم مي رفتيم يک مرتبه همان طور که پهلوي من نشسته بود لباسش عوض شد . بنده عرض کردم اين با جني ها ارتباط دارد . ابتدا نمي پذيرفت و اين کارها را حمل بر کرامت مي کرد ، مي گفت مثلاً همان طور که داخل اتاق ايستاده يک دفعه چادرش عوض مي شود ، يا براي ما ميوه تازه مي آوردند که مثلش در بازار نيست . مي گفت : کفش هايمان گم شد ، بعد از چند روزگفت : کفش ها زير مبل خانه مادرتان است . بنده بر اساس همان کاري که عفريت جن انجام داده عرض کردم اين با جنيان ارتباط دارد و هيچ کرامتي هم در کار نيست ، به او بي محلي کنيد و گر نه پاي جنيان را خودتان در زندگي تان باز مي کنيد .
 

از آن جا که نوع تسلط ایشان بر اشخاص متفاوت بوده، راه علاج و درمان نیز گوناگون است،

از این رو نمی توان نسخه ای کلی در این باب ارائه کرد. به دلیل آن که خداوند متعال جهان را براساس نظام علّی استوار ساخته است، همیشه آثار و حوادث و افعالی که در جهان هستی صورت می گیرد به دلیل و یا بهتر بگوییم متکی بر علتی است، اما این علل گاهی طبیعی و عادی اند و گاه غیرطبیعی.

اما با توجه به توصیه های عمومی که برخی اساتید و روایات و... کرده اند اجمالا راهکارهایی برای دفع اجنه بیان می کنیم؛  از آن جمله:

۱. دورى از تنهایى.

۲. تغییر مكان و محل زندگى اگر چه به طور موقت.

۳. صدقه دادن. به فرموده آیت ‏الله شیخ حسنعلى اصفهانى در كتاب نشان از بى‏نشانها، هر روز اگر چه به مقدار كم صدقه بدهید.

۴. خواندن سوره هایى از قرآن مانند «چهار قل» و آیه «و ان یكاد».چهار «قل» را مداومت نمائید یعنى سوره ‏هاى «توحید»، «فلق»، «ناس» و «كافرون» را دائما مخصوصا به هنگام خواب ذكر نمائید.

۵. در نهایت مراجعه به برخى از كسانى كه توانایى رفع آزار جن ها را دارند.

۶.توسل به چهارده معصوم و ذكر شریف صلوات در طول بیدارى و قبل از خواب نقش موثرى در اعاده حالات معنوى دارد. كسانى كه اشتغالات روزشان زیاد است، با استفاده از ذكر صلوات مى‏توانند حالات معنوى مانند حضور قلب خود را حفظ نمایند و در عین حال به كار و پیشه خود بپردازند.

زاهد ار رندى حافظ نكند فهم چه باك دیو بگریزد از آن قوم كه قرآن خوانند

(مضمون مصراع دوم، ترجمه‏ى روایتى است از حضرت على (ع): البیت الّذى یقرء فیه القرآن و یذكر الله عزّ و جلّ فیه، تكثر بركته و تحضره الملائكة و یهجره الشیطان خانه‏اى كه در آن قرآن قرائت شود، و یاد خداوند در آن‏خانه مرتب انجام شود، بركت آن خانه زیاد شود و ملائكه در آن خانه حاضر گردند و شیطانها از آن خانه بیرون روند. (دیوان حافظ دكتر انجوى شیرازى))

ما در پاره‏اى خبرها درباره شرارت‏ها، وسوسه‏ها و تهاجم‏هاى شیطان‏هاى جنّى مطالبى را مى‏شنویم یا مى‏خوانیم و با استفاده از قرآن كریم پى مى‏بریم كه شیطان معنى وسیعى دارد و به معنى هر موجود سركش و طغیانگر و موذى است، لذا در قرآن به انسانهاى پست و خبیث و طغیانگر نیز شیطان گفته شده است.(سوره انعام، آیه ۱۱۲)

با دقت در آيه ي ۱۰۲ سوره ي بقره  : « و ما هم بضارين به من احد » ؛  متوجه می شوید که آنها هرگز نمي توانند ضرر بزنند « الا باذن الله » مگر اينکه خدا بخواهد .

۷.  يکي از راه هايي که خداوند براي بعضي ها به عنوان تنبيه قرار داد از طريق جادوگران و جنيان است . البته اينها آزاد نيستند که بتوانند هر بلايي سر هر کس بياورند ، درست است قدرت ما به جنينان نمي رسد ، اما قدرت خدا به آنها مي رسد . پس نبايد خودمان را در مقابل قدرت جادوگران دسته بسته بدانيم و فکر کنيم خداوند سرنوشت ما را در دست آنها قرار مي دهد . يکي بگويد نکند فلاني دارد براي من جادو مي کند ، مگر دست خودش است ! اگر خدا مصلحت بداند و زمينه را ما با بي ايماني خود فراهم کرده باشيم ، طبق مصلحت الهي ، خداوند از آن طريق ما را تنبيه مي کند ، راه نجات هم برگشت به بندگي خدا است و راضي بودن به آنچه خداوند براي ما مقدر کرده است . اگر بنا نيست خدا مرا تنبيه کند ، هيچ جادوگري نمي تواند کاري بکند ، خودتان شنيده ايد که جادوگران مي گويند فلاني ضد جادو است . نه ، او ضد جادو نيست ، به جادوگران بايد گفت : شما فکر مي کنيد آنجايي که جادو مي کنيد ، جادو بود که اثر کرد ما خودمان با آرزوهاي دنيايي زمينه ي تاثير جادوي شما را فراهم کرديم .
لازم است در رابطه با نقش جادوگران ، سخن خدا را يک اصل بگيريم که مي فرمايد : « و ما هم بضارين به من احد الا باذن الله » هيچ جادوگري ، هيچ ضرري به کسي نمي تواند برساند ، مگر به اذن خدا . پس اشکال در ما است

برای آگاهی بیشتر ر.ک:

۱. جن و شیطان، علیرضا رجالی تهرانی، ص۱۶۳-۱۵۳.

۲. دانستنی هایی درباره جن، ابوعلی خداکرمی، ص۱۸۹-۴۱.

۳. الجن فی الکتاب والسنه، اعداد ولی زاربن شاه زالدین، دارالبشائر الاسلامیه، بیروت، چاپ اول ۱۹۹۶م، ص۸۸-۹۴ و بقیه کتاب در مورد مختصات و ماهیت جن.

۴. الجن فی القرآن و السنه، عبدالامیر علی مهنا، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت، چاپ اول، ۱۹۹۲م، ص۳۱-۳۳ و بقیه مباحث هم خواندنی است.

۵. الجن بین الاشارات القرآنیه و علم الفیزیا، عبدالرحمن محمد الرفاعی، مکتبه مربوسی الصغیر، چاپ اول ۱۹۹۷م.

۶. جن و شیطان، علیرضا رجالی تهرانی، نشر نبوغ، (منبع فارسی).

پی نوشت :

[۱] . الرحمن، آیه ۳۹ و حجر، آیه ۲۷.                                       

[۲] . حجر، آیه ۲۷ - الرحمن، آیه ۱۵.

[۳] . ذاریات، آیه ۵۶.

[۴] . جن، آیات ۱۱ و ۱۴ و ۱۵ - احقاف، آیه۳۱

[۵] . جن، آیه ۶.

[۶] . (احقاف، آیه ۱۸). (نگا: المیزان، علامه سید محمد حسین طباطبایی، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ پنجم۱۳۷۱، ج ۲۰، ص ۴۱).

[۷] . نمل، آیه ۳۹ -۳۸

[۸] . نگا: نمل آیات ۱۷ تا ۳۹ - سبأ، آیه ۱۴ - ۱۲ - انبیاء، آیه ۸۲.

[۹] . نگا: مصباح یزدی، محمد تقی، معارف قرآن، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، چاپ دوم ۱۳۷۸ - ص ۳۱۲ – ۳۱۳.

[۱۰] . جن، آیه ۱ - احقاف، آیه ۳۲ – ۲۹.

[۱۱] . الرحمن (۵۵) آیه ۳۹؛ حجر(۱۵) آیه ۲۷.

[۱۲]  الرحمن (۵۵) آیه ۳۹؛ حجر(۱۵) آیه ۲۷.

[۱۳]  برگرفته از سایت پاسخگو وابسته به نهاد مقام معظم رهبری.

برگرفته و اضافات از مقالات سایت های حوزه ، تبیان ، راسخون، کتاب  جایگاه جن و  شیطان--- سعید صدری