پایگاه جامع فرق ادیان و مذاهب_ یکی از عقاید وهابیت که به تکفیر سایر مسلمین می‌انجامد، عدم سوگند به غیر خداست؛ آنان سوگند به غیر خدا را منع کرده و معتقدند هرکس به غیر خدا سوگند یاد کند، مشرک بوده و از دایره اسلام خارج است. ابن تیمیه پدر فکری وهابیت در این باره می‌گوید: «شرک دو قسم است: «شرک اکبر: که خود دارای انواعی است که از جمله آن، طلب شفاعت از مخلوق و توسل است. شرک اصغر: مثل ریا. و از جمله شرک اصغر، سوگند به غیر خداست، چون از «ابن عمر» نقل شده که پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: «هر کس به غیر خدا قسم بخورد، شرک ورزیده است.»[۱] وی در جای دیگر در مورد سوگند به غیر خدا می‌گوید: «قسم خوردن به غیر خدا مشروع نیست، بلکه از آن نهی شده است». [۲]
«صنعانی» در «تطهیر الاعتقاد» بعد از آن‌که در مورد «قبوریون» سخن گفته و روش آن‌ها را عیناً همان روش مشرکان و اعمالشان را موجب شرک دانسته است، می‌گوید: «آن‌ها سوگند به اسمای غیر خدا می‌خورند و حتی اگر کسی برای این‌که حقانیت خود را ثابت کند، به خداوند سوگند بخورد، سخنش را نمی‌پذیرند. اما اگر همین شخص به اسم یکی از اولیای خود قسم بخورد، سوگندش را قبول نموده و وی را تصدیق می‌کنند و این همان عبادت بت‌ها باشد». [۳]
مخالفت این اعتقاد وهابیت با آیات قرآن
اگر سوگند به غیر خدا شرک است، چرا خداوند در قرآن کریم به بسیاری از مخلوقات خود قسم یاد کرده‌است؛ مثل «و العصر [عصر/۱] به عصر سوگند»، «و العاديات [عادیات/۱] سوگند به اسبان دونده»، «و النازعات [نازعات/۱] سوگند به فرشتگانی که جان مجرمان را به شدت از بدن‌هایشان جدا می‌کنند»، «و الناشطات [نازعات/۲] قسم به فرشتگانی که روح مؤمنان را با مدارا و نشاط جدا می‌سازند»، «و التين [تین/۱] سوگند به انجیر»، «و الضحى [ضحی/۱] قسم به روز»، «و الفجر و لیال عشر [فجر/۱ و ۲] سوگند به صبح‌گاهان و قسم به ده شب» خداوند در آیات سوره شمس یازده بار به مخلوقاتش قسم یاد کرده‌است. و بسیاری آیات دیگر که شمار آنان به چهل می‌رسد. اگر قسم خوردن به غیر خدا شرک است چرا خداوند خود قسم خورده‌است؟ آیا خدای متعال -العیاذبالله- قصد گمراهی بندگانش را داشته‌است؟!
ممکن است کسی بگوید: جواز سوگند به غیر خدا، از طرف خود او مستلزم این نیست که انسان هم می‌تواند به غیر خدا سوگند بخورد، در پاسخ می‌گوئیم: بیان سوگند به غیر خدا، از جانب خداوند متعال، دلالت بر این مطلب دارد که قسم خوردن انسان به مخلوقات، هیچ‌گونه قبحی ندارد. اگر خداوند با سوگند به مخلوقات، برای خودش شریک قرار داده و مرتکب شرک اصغر گردیده‌است ـ تعالی الله عن ذلک ـ کسی که در این امر از او پیروی کرده و سوگند به غیر خدا خورده، عملی قبیح انجام نداده‌است! چون تبعیت از عمل خالق کرده‌است و تبعیت از عمل خالق برای مخلوق نه تنها عیب نیست که فضیلت هم هست.
مخالفت اعتقاد وهابیت با سنت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله)
مردی حضور نبی گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) آمد و گفت: «ای رسول خدا! پاداش کدام صدقه بزرگ تر است؟ فرمود: «سوگند به پدرت! از آن آگاه می‌شوی و آن این‌که، صدقه دهی در حالی که سالم هستی و به آن حرص داری. از فقر می‌ترسی و به فکر زیستن در آینده‌ای». [۴]
مخالفت اعتقاد وهابیت با عمل صحابه
امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) در نامه‌ای خطاب به معاویه نوشت: «سوگند به جانم! اگر دست از گمراهی و تفرقه بر نداری، به زودی آن‌ها را خواهی یافت که تو را می‌طلبند». [۵]
نقل شده روزی «مسروق» به «عایشه» گفت: «تو را به صاحب همین قبر (قبر رسول خدا) سوگند می‌دهم و از تو می‌پرسم در مورد خوارج از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) چه چیزی شنیدی؟ عایشه گفت: از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) شنیدم که فرمود: «همانا خوارج از نظر خلق و خُلق بدترین افرادند. آنان را کسی خواهد کشت که از جهت خَلق و خُلق، بهترین و نزد خداوند نزدیک‌ترین وسیله است.»[۶] در اینجا که مسروق به صاحب قبر قسم خورد، اما عایشه وی را از این عمل منع نکرد.
نقد حدیثی که وهابیون به آن استناد کرده‌اند؛
اصل حدیث این است: پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) شنید که عمر به جان پدر خود سوگند یاد می‌کند. حضرت فرمود: «خدا شما را از سوگند به جان پدرهایتان بازداشته است، هر کس سوگند یاد می‌کند، به خدا قسم بخورد و یا ساکت باشد». [۷] این حدیث دلالتی بر مدّعای آن‌ها ندارد و علت چنین اشتباه فاحشی این است که آنان ثقل اصغر را رها نموده و به وصیت پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) عمل نکردند.
جواب: این‌که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) از قسم خوردن به جان پدران نهی نمود، بدین جهت بود که پدران صحابه اکثراً مشرک و بت پرست بودند. لذا آن‌ها نزد خدا احترام و قداستی نداشتند که انسان به آن‌ها سوگند یاد کند. کسی که خود را مجتهد و صاحب نظر در دین می‌داند، برای استنباط، نباید فقط به یک حدیث تکیه کند و بر طبق آن فتوا دهد؛ بلکه باید چند حدیث را که در یک زمینه، وارده شده را جمع کند و بر اساس آن‌ها فتوا دهد.
ابن تیمیه و پیروانش احادیث دیگر را رها نموده و به خیال خود استنباط کرده‌اند، در حالی که در کنار این حدیث، احادیث بسیاری در کتب اهل سنت وجود دارد که مؤید گفتار ماست؛ به طور مثال پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در جای دیگری فرمود: «به پدران و مادران خویش و نیز به بت‌ها، سوگند یاد نکنید» هم‌چنین در جای دیگری فرمودند: «به پدران خویش و نیز به بت‌ها سوگند نخورید». [۸] با توجه به این دو روایت مقصود حدیث اول نیز روشن می‌شود؛ هدف پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در نهی از سوگند خوردن به مظاهر شرک و مشرکان بوده‌است. به گواه این‌که در کنار آبا، انداد و طواغیت وارده شده که به معنای بت‌ها و عناصر سرکش است. بنابراین نهی پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) متوجه موردی خاص از سوگنده بوده است. و از سوگند به مقدساتی مانند پیامبران، نهی و جلوگیری نشده است.

پی‌نوشت:

[۱]. رسائل الهدیه، ابن تیمیه، ص ۲۵
[۲]. الرسائل و المسائل، ابن تیمیه، جلد ۱، صفحه ۱۷
[۳]. کشف الارتیاب، شیخ محسن امین، ص ۲۶۸.
[۴]. صحیح مسلم، مسلم، ج ۴، ص ۴۱۹
[۵]. نهج البلاغه، نامه ۹، امام علی (علیه‌السلام)  که نمونه کامل از تربیت اسلامی است، در جاهای مختلف به طور مکرر به جان خود سوگند یاد کرده است; مثل خطبه های ۲۴، ۲۳، ۵۶، ۸۹
[۶]. البدايه و النهایه، ابن کثیر دمشقی، ج ۸، ص ۳۱۵/ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج ۲، ص ۲۶۷/ مجمع الزوائد، هیثمی، ج ۶، ص ۲۳۹/مناقب امیرالمؤمنین، محمد بن سلیمان کوفی، ج ۲، ص ۳۶۱
[۷]. « ان رسول الله سمع عمر و هو یقول و ابی فقال ان الله ینهاکم ان تحلفوا بآبائکم و من کان حالفاً فلیحلف بالله او یسکت» ابن ماجه در ج ۱، ص ۲۷۷/ ترمذی در ج ۴، ص ۱۰۹ از جامع/ نسایی در ج ۷، ص ۴ و ۵
[۸]. «لا تحلفوا بابائکم و بأمهاتکم و بالانداد»، سنن ابن ماجه، ابن ماجه، ج ۱، ص ۲۷۸/ «لا تحلفوا بآبائکم و لا بالطواغیت» سنن نسایی، نسایی، ج ۷، ص ۷