با نگاهی به کتب گذشته ی تصوف و مقایسه ی آن با نوشته جات و مقالات و کتاب های امروزی ایشان، متوجه این نکته خواهیم شد که دوران انحطاط فرقه ی صوفیه فرا رسیده است. تصوفی که ادعای کرامت و اعجاز داشت و نوشته جاتش پر بود از کرامت های عجیب و غریب افراد صوفی مسلک، امروزه در مقابل عقل اجتماع زانو زده و در کتب ایشان خبری از آن گفتار ها نیست.
عرفان بافی و ذوق نفسانی، یکی از سرمایه های تصوف بوده که اینک از بین رفته است. روزگاری صوفیان چنان از گفتن کرامت ها و خواب ها و افسانه های دروغ و راست به وجد می آمدند که همین امور سبب شده بود تعداد شعبه های ایشان به غایت برسد و هر کسی برای خود فرقه ای بسازد و خود را قطب و مرشد و مراد بنامد.
اما امروز، به برکت روشنگری ها و اطلاع رسانی ها دیگر در باور مردم سخنان شیخ صفی الدین اردبیلی نمی گنجد که می گفت: چهل شبانه روز را با یک وضو نماز خواندم![1] یا کسی پیدا نمی شود که برای این جملات بایزید بسطامی ارزشی قائل شود که می گفت: لوایی اعظم من لواء محمد![2]
در زمان ما مردم به حسین بن منصور حلاج می خندند که در احوالاتش نقل شده: او دلقی داشت که بیست سال از تن بیرون نکرده بود، روزی به زور از تنش بیرون کردند و دیدند شپش زده، یکی از آن ها را وزن کردند، نیم دانگ وزن داشت![3]. باید از عطار نیشابوری پرسید؛ تو که عمر و سرمایه ی زندگی خودت را برای نوشتن این افسانه ها گذاشتی پاسخ بده، که جناب حلاج، نظافت و غسل های واجب خود را چگونه انجام می داده است؟!
این افسانه ها به اندازه ای از دنیای واقعیت فاصله دارند که عده ای از متاخرین صوفیه، به جعلی بودن آنها اعتراف کرده اند. برای آگاهی از افسانه های عجیب متصوفه می توان به کتبی چون تذکره الاولیاء عطار نیشابوری و یا صِفوه الصّفا و نظائر آن مراجعه کرد.
پیشینه ی تصوف و بزرگان آن، همانی است که خود ایشان در کتب خود آورده اند و با مطالعه ی آثار طنز گونه و بعضاً موهن آن به حیات فکری و طرز اندیشه ی ایشان پی می بریم. این فرقه با این گذشته، ادعای سیر و سلوک دارد و مدعی است که راه رسیدن به کمال را می پیماید. قضاوت با صاحبان خرد و اندیشه خواهد بود.

منابع:

[1]. 650 تا 713 قمری/ تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ا. آ. گرانتوسکی - م. آ. داندامایو، مترجم، کیخسرو کشاورزی، ناشر: مروارید ۱۳۸۵
[2]. صفوه الصفا /ص258
[3]. تذکره الاولیا / ص316