گاهی او را زیباترین موجود جهان هستی می دانند وگاهی او را معلم علم توحید می دانند، گاهی کمال اخلاص او را می ستایند وگاهی او را شایسته مقام بزرگ در قیامت می دانند، گاهی می گویند هر کس از شیطان درس توحید نیاموزد زندیق (مادی) است،گاهی او را فاعل مضطر دانند و گاهی می گویند کسی که شیطان را موحد نداند کافر است.

 در حالی که در قرآن از شیطان به عنوان عامل منحرف کننده انسانها سخن به میان آمده وانسانها از پیروی شیطان منع شده اند زیرا شیطان در قرآن به عنوان دشمن آشکار انسان مطرح شده است، شیطان در قرآن به عنوان موجودی مستکبر و متمرد از فرمان خدا معرفی شده است.

شیطان موجود مطرود ورانده شده از درگاه الهی است و در قرآن از اجنه کافر معرفی شده است و دشمن قسم خورده آدمی است که از هر فرصتی بتواند در راه گمراه ساختن بندگان خدا کوتاهی نمی کند، در قرآن شیطان نه تنها عدو انسان معرفی شده بلکه عدو الله نیز هست.

داستان سرپیچی و تخلف شیطان از اوامر الهی به صور مختلف بیان شده و نمایانگر روح استکباری وی و برتری طلبی اوست چنانکه از آیات قرآن استفاده می شود لفظ ابلیس یازده بار در قرآن آمده است و در آیات سوره حجر و سوره بقره و سور مختلف قرآن از شیطان مذمت شده است.

حال چرا سران تصوف وی را اکرام می کنند ودر نزد آنان عزتمند و عزیز است؟ به خاطر اینکه در روایت امام هادی (ع)2 آنان به عنوان جانشینان شیطان مطرح شده اند وجانشین باید احترام به مافوق و رئیس خود را فراموش نکند.

نمونه هائی از گفتار سران تصوف درباره شیطان:
*بایزید بسطامی بر حال شیطان دلسوزی می کند و برای او طلب بخشایش می نماید.3

*عطار از شیطان دفاع می کند.4
*عین القضاه همدانی نیز از شیطان دفاع نموده است.5
*حلاج در کتاب خود بخش طاسین الازل و الالتباس،سرتاسر از شیطان دفاع می کند.6
*مولوی نیز برای شیطان دلسوزی نموده و سجده نکردن او را بر مبنای عشق دانسته و چنین سروده است:

ترک سجده از حسد گیرم که بود 

این حسد از عشق خیزد نه جحود
هر حسد از دوستی خیزد چنین 

که شود با دوست غیری همنشین
بی گنه  لعنت کنی  ابلیس   را

چون نبینی از خود  این  تلبیس  را7

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت:

1-شرح شطحیات صفحه58
2-الاثنی عشریه صفحه28و حدیقه الشیعه صفحه602 و سفینه البحار جلد2،صفحه58
3-تذکره الاولیاء عطار نیشابوری،جلد1،صفحه158
4-الهی نامه عطار، نامه104و105
5-تمهیدات صفحه226
6-الطواسین صفحه41به بعد
7-مثنوی مولوی -آئینه عرفان،صفحه96