پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ این روزها شیعیان در سراسر دنیا حال و هوای عجیبی دارند، تا آنجا که در همه رسانه‌های دنیا سر و صدای پیاده‌روی اربعین و عزاداری‌هایشان، به گوش عالمیان رسیده است. به‌ راستی که چه سرّی دارد؟ چه دلیل یا دلایلی دارد که یک شخص هشتاد ساله با پای پیاده فرسنگ‌ها راه را پیاده، و با این همه سختی و دشواری می‌پیماید تا با خواهری صبور و غم‌زده احساس همدردی کند؟ خواهری که یک ماه و چند روزی خود را در مقابل تازیانه‌ها، سپر بلای کودکان کرده، خواهری که چهل روز است با سر عزیزترین برادرش هم‌سفر است آن هم چه هم‌سفری... جا دارد که اشک بر گونه‌هایش آدمی جاری شود.

به طبع این چنین سر و صداهایی، بحث‌هایی هم به وجود می‌آید از جمله اینکه، آیا «اربعین» ریشه روایی و تاریخی در منابع اسلام و تشیع دارد؟ دلیل بزرگداشت اربعین چیست؟ در پاسخ باید گفت آری ریشه تاریخی دارد. در کتاب‌های معتبر روایی و غیر روایی شیعه همچون: کتاب «مصباح المتهجد» شیخ طوسی که حاصل گزینش دقیق و انتخاب معقول شیخ طوسی است، و کتاب «کشف الغمه فی معرفة الائمة» از مرحوم اربلی، از علمای بزرگ امامیه [که در برابر کسانی که به تقدس عدد دوازده و برج‌های دوازده گانه برای اثبات امامت ائمه اطهار (علیه السلام) استناد کرده‌اند]. اعتبار اربعین امام حسین (علیه السلام) از گذشته، میان شیعه و در تقویم تاریخی وفاداران به امام حسین (علیه السلام) شناخته شده بوده است؛ سنتی که تا به امروز در کربلای عراق با قوت برپاست و هر ساله شاهدیم که میلیون‌ها شیعه، از همه جای دنیا در این روز بر سر مزار امام حسین (علیه السلام) گرد می‌آیند و به عزاداری می‌پردازند.

حال سؤال در این است که دلیل یا دلایل بزرگداشت سیدالشهداء (علیه السلام) در این روز چیست؟ شیخ طوسی، عالم فرهیخته و معقول و معتبر شیعه، در قرن پنجم، درباره اربعین آورده است: «روز بیستم صفر یعنی اربعین، زمانی است که حرم امام حسین (علیه السلام) یعنی کاروان اسرا، از شام به مدینه بازگشتند و روزی است که جابر بن عبدالله انصاری، صحابی رسول خدا (صلی الله علیه و آله)، از مدینه به کربلا رسید تا به زیارت قبر امام حسین (علیه السلام) بشتابد و او نخستین کسی است که قبر آن حضرت را زیارت کرد». در این روز، زیارت امام حسین (علیه السلام) مستحب است. و این زیارت، زیارت اربعین است. متن زیارت اربعین طبق سند به نقل از حضرت امام صادق (علیه السلام) آمده است: «السلام علی ولی الله و حبیبه، السلام علی خلیل الله و نجیبه، السلام علی صفی الله و ابن صفیه... سلام بر ولیّ خدا و حبیبش، سلام بر دوست خدا و نجیبش، سلام بر بنده برگزیده خدا و فرزند برگزیده اش».

در ارتباط با کلمه اربعین، باید توضیحی داد؛ در واقع بیشتر عددهایی که در نقل‌های دینی آمده، می‌تواند بر اساس یک محاسبه الهی باشد، اما این که این عدد در موارد دیگری هم کاربرد دارد و بدون یک مستند دینی می‌توان از آن در سایر موارد استفاده کرد، قابل قبول نیست. به عنوان نمونه، ده‌ها مورد در کتاب‌های دعا، عدد «صد» به کار رفته که مثلاً فلان ذکر را صد مرتبه بگویید، اما این دلیل بر تقدس عدد صد نمی‌شود. چرا که اگر چنین باشد، اسماعیلیان یا هفت امامی‌ها، می‌توانند ده‌ها شاهد مثل هفت آسمان ارائه دهند که عدد هفت مقدس است، کما این که این کار را کرده‌اند. سن رسول خدا (صلی الله علیه وآله) در زمان بعثت، چهل بوده است. گفته می‌شود که عدد چهل در سن و سال انسان‌ها، نشانه بلوغ و رشد فکری است؛ گرچه گفتنی است، برخی از انبیا در سنین کودکی به نبوت رسیده‌اند. از ابن عباس، به نقل از پیامبر (صلی الله علیه وآله) نقل شده: «که اگر کسی چهل ساله شد و خیرش بر شرش غلبه نکرد، آماده رفتن به جهنم باشد».[۱] در نقلی آمده است که: «مردمان طالب دنیایند تا چهل سالشان شود، پس از آن در پی آخرت خواهند رفت».[2]

در قرآن آمده است که «میقات» حضرت موسی (علیه السلام) با پروردگارش در چهل روز حاصل شد؛ «وَ وَاعَدْنَا مُوسَی ثَلاثِینَ لَیْلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً [اعراف/142] سی شب با موسی وعده نهاديم و ده شب ديگر بر آن افزوديم تا وعده، پروردگارش چهل شب کامل شد و موسی به برادرش هارون گفت: بر قوم من جانشين من باش و راه صلاح پيش گير و به طريق مفسدان مرو».
در نقل است که حضرت آدم (علیه السلام) چهل شبانه روز بر روی کوه صفا در حال سجده بود».[3] درباره بنی‌اسرائیل هم آمده که برای استجابت دعای خود چهل شبانه‌روز ناله و ضجه می‌کردند.[4]

در نقلی از پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه وآله) آمده است که اگر کسی چهل روز خالص برای خدا باشد، خداوند حکمت را از قلبش بر زبانش جاری می‌کند؛ «مَنْ أَخْلَصَ لِلَّهِ أَرْبَعِینَ یَوْماً فَجَّرَ اللَّهُ یَنَابِیعَ الْحِکْمَةِ مِنْ قَلْبِهِ عَلَی لِسَانِهِ».[5]
روایات به این مضمون فراوان وجود دارد. در روایت است کسی که چهل روز گوشت نخورد، خلقش تند می‌شود. در روایت است، کسی که چهل روز طعام حلال بخورد، خداوند قلبش را نورانی می‌کند. در روایت است، کسی که شراب‌خواری کند، نمازش تا چهل روز قبول نمی‌شود. و نیز رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «کسی که لقمه حرامی بخورد، تا چهل روز دعایش مستجاب نمی‌شود».[6] این‌ها تنها نمونه‌ای از نقل‌های بسیاری بود که عدد «اربعین» در آن‌ها به کار رفته است. اما آیا می‌توان این‌چنین گفت که عدد چهل مقدس است؟

مهم‌ترین نکته درباره اربعین، روایت امام حسن عسکری (علیه السلام) است. که فرموده است: «نشانه‌های مؤمن پنج چیز است؛ خواندن پنجاه و یک رکعت نماز (۱۷ رکعت نماز واجب به همراه ۱۱ رکعت نماز شب و ۲۳ رکعت دیگر نوافل)، زیارت اربعین، انگشتری در دست راست گذاشتن، وجود آثار سجده بر پیشانی، بلند خواندن "بسم الله" در نماز». این حدیث تنها مدرک معتبری است که جدای از خود زیارت اربعین که در منابع دعایی آمده، به اربعین امام حسین (علیه السلام) و بزرگداشت آن روز تصریح کرده است.

پی نوشت:

[۱]. حسن بن محمد دیلمی، ارشادالقلوب، تهران: انتشارات اسلاميه،  ١٣٧٧، ج ۱، ص ۱۸۵، باب ۵۱.
[۲]. وَرّام بن ابی فراس حلی، تنبیه الخواطر (مجموعه ورام)، قم: انتشارات مکتب الفقیه، 1369 (ترجمه فارسی تنبیه الخواطر توسط محمدرضا عطائی با عنوان مجموعه ورّام)، ص ۳۵.
[۳] مستدرک وسائل، تألیف میرزا حسین نوری، انتشارات مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث قم،  ۱۴۰۸ هـ.ق، ج ۹، ص ۳۲۹.
[۴]. مستدرک وسائل، همان، ج ۵، ص ۲۳۹.
[۵]. بحار الأنوار، محمدباقر مجلسی، چاپخانه تهران،، ج ۶۷، ص: ۲۱۳.
[۶]. مستدرک وسائل، انتشارات، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث قم المقدسة، ۱۴۰۸ هـ.ق، ج ۵، ص ۲۱۷.
برگرفته از سایت پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه