پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ اصلی‌ترین و مهم‌ترین شاخصه‌ی تصوف از ابتدای شکل‌گیری، زهدگرایی ایشان بوده است. صوفیان در قرن چهار و پنج، بعد از این‌که آماج حمله‌ی شرع و متشرعین برابر زهد افراطی خود قرار گرفتند، برای توجیه، عمل خود را به اصحاب صفه نسبت دادند.[1] اَصْحاب‌ِ صُفّه‌، گروهی‌ از یاران‌ پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و از مهاجرین ‌بودند که‌ پس‌ از هجرت‌ به‌ مدینه ‌ به‌ خاطر از دست دادن همه‌ی دارایی ‌ و جایگاه‌ خود در قبایل‌، با پذیرش‌ فقر و تنگدستی‌، به‌ عبادت ‌ و تعلیم‌ و تعلم‌ و شرکت‌ در جهاد روی‌ آوردند.[2]
با نگاهی به تاریخ مشاهده می‌کنیم که توجیه صوفیه و ارتباط دادن روش افراطی‌شان به اصحاب صفه، کاملا نامربوط است. به گواهی اوراق تاریخ نویسان، اصحاب صفه که اتفاقا نام برخی ایشان را نیز آورده‌اند، چون بلال‌بن‌رباح، خباب ‌بن‌الارت، صهیب ‌بن‌سنان، ابن مسعود، مقداد، عمار یاسر و ... همگی از آغاز ورود به مدینه تا زمانی که تهی دست بودند، زهدی که منظور صوفیه است را داشتند و پس از تلاش و کوشش، ایشان نیز دارای خانواده و زندگی شدند و تاریخ بعد از این دیگر از گدایی و دریوزگی ایشان سخنی نقل نکرده است!
زهد افراطی صوفیانه دلیلی غیر از فقر و تنگدستی دارد و آن کاهلی و سست مایگی است. تلاش برای امرار معاش در اسلام از سوی بزرگان آن، خاصّه رسول اکرم صلی الله علیه وآله بسیار سفارش شده است. ایشان می‌فرمایند: کسی که روزی خود را با کار و تلاش تهیه کند، در قیامت در شمار انبیا قرار می‌گیرد و ثواب آنان را کسب می‌کند.[3] اهمیت و ارزش کار و کسب حلال در سخنان اسوه‌های دین موج می‌زند.
این سیره در فرزندان معصوم پیامبر اسلام نیز قابل مشاهده است. چنان‌که ابی عمرو شیبانی از اصحاب و یاران امام ششم می‌گوید: امام صادق علیه السّلام را دیدم که بیلی در دست و جامه‌ی خشنی در بر داشت، در محوطه‌ی شخصی خود کار می‌کرد و عرق از پشتش می‌ریخت. عرض کردم بیل را به من بدهید تا کار شما را انجام دهم. حضرت فرمودند: دوست دارم که مرد در راه بدست آوردن معاش آزار حرارت آفتاب را ببیند و رنج آن را تحمل نماید.[4]
ایشان که به حکم قرآن الگو و اسوه‌های الهی برای تمامی مردم هستند،[5] راه و روش زاهدانه را در امرار معاش برای کسب روزی حلال دانسته و خود پیشگام این اعتقاد و حرکتند و حتی پست‌ترین شغل‌ها از لحاظ اجتماعی را بهتر و ارزشمندتر از دریوزگی و گدایی که روش صوفیانه است، معرفی می‌کنند. پیامبر رحمت صلّی الله علیه و آله و سلّم می‌فرمایند: اگر مردی برای خارکنی به بیابان برود، هیزم جمع کند، با دوش خود حمل نماید، آن را بفروشد، از قیمتش خویشتن را بی‌نیاز کند، و مازادش را صدقه بدهد، بهتر از آن است که از ثروتمندی درخواست کمک نماید، خواه مرد متمکن به او چیزی بدهد یا محرومش سازد.[6]
با ارائه‌ی مدارک تاریخی در مورد زندگی اصحاب صفه و نیز بازنگری عملکرد صوفیان در این زهد افراطی و رفتار برخی از بزرگان ایشان در ترویج گدایی و گداپروری در می‌یابیم، آنچه متصوفه به دنبال آن بوده، جدای از آموزه‌های غنی اسلام است و داستان اصحاب صفه، بهانه‌ای برای موجه جلوه دادن رفتار ایشان در چشم عوام وتنها به قصد فریب ایشان بوده است.

منابع:

1- اللمع فی التصوف، سراج ، ج۱، ص۲۷
2- همان، ج۱، ص۱۳۲-۱۳۳
3- مستدرک الوسائل، ج2، باب 8، حدیث8
4- کافی ج 5،ص76
5- لَكُمْ في رَسولِ اللهِ اُسْوَةٌ حَسَنَةٌ ... پيامبر خدا الگو و سرمشق نيكو و پسنديده‌ای برای شما است. (قرآن کریم، سوره احزاب، آیه 21)
6- مجموعه ی ورام، ج2،ص229