پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ به عقیده‌ی دین زرتشتی، بر اساس متن اوستا و متون پهلوی (فارسی میانه)، مورچه موجودی اهریمنی و خبیث (اصطلاحاً خرَفستَر: xrafstar) شمرده می‌شود. در اوستا، بخشِ وندیداد، فرگرد یکم، بند هفتم آمده است که مورچه آفریده‌ی اهریمن است که برای مقابله با آفرینش اهورامزدا پدید آمده است.[1] در کتاب بُندَهِشن (که یکی از معتبرترین متون پهلوی است) در بخشِ آفرینش خرفستران، به صراحت مورچه‌ها مخلوقات اهریمن شمرده شدند. آن چنان که واخش (روح) مورچه از اهریمن است. در این کتاب به صراحت درباره مورچه‌ها آمده است که «ایشان آفریده ی هرمزد نیستند.» و در میان مورچگان به انواع مختلف از جمله مور دانه کش اشاره شده است.[2] موبد جهانگیر اوشیدری نیز می‌نویسد، مورچه جزو خرفستران (موجودات اهریمنی) است.[3] و نیز در ونندیَشتِ اوستا، خرفستران – که مورچه ها نیز جزوی از آنها هستند – به لقب آفریدگان اهریمنی و سزاوار راندن، خوانده شدند.[4]

کشتن خرفستران از جمله مورچه‌ها کفاره ی بسیاری از گناهان در دین زرتشتی است. بدین صورت که با کشتن مورچه‌ها، اهورامزدا از انسان راضی شده و گناهان را می‌بخشد. برای مثال در وندیدادِ اوستا، فرگرد چهاردهم، بند پنجم، کسی که یک سگ آبی را بکشد مرتکب گناهی بزرگ شده و برای آمرزیده شدن می‌بایستی کارهای بسیاری انجام دهد از جمله کشتن ده هزار مورچه‌ی دانه‌کش،[5] و در فرگرد شانزدهم، بند دوازدهم آمده است که زن برای پاک شدن از عادت ماهانه باید دویست مورچه را بکشد.[6] همچنین در فرگرد هجدهم، بند هفتاد و سوم آمده است که اگر کسی با زن دشتان -حائض- نزدیکی کند، باید هزار مورچه دانه کش و دو هزار مورچه از انواع دیگر را بکشد تا کفاره ی گناهش شود.[7] بنا بر متن پهلوی اردویرافنامه (با نام درستِ ارتاک ویراز نامگ) ارداویراف مقدس در بازدید از بهشت، روان برخی را در اوج شکوه و عظمت می‌بیند. سؤال می‌کند که این روان چه کسانی است؟ همراهانش پاسخ می‌دهند که این روان مردی است که خرفستران بسیاری را کشت. همچنین در بازدید از دوزخ روان مردی را می‌بیند که در دیگی رویین او را می‌پزند در حالی که پای راست او بیرون دیگ بوده، همراهان به او می‌گویند که همه‌ی تن این مرد گنهکار بوده جز پای راست او که با آن مورچه‌ها و دیگر انواع خرفستران را بسیار می‌کشت.[8]

I also saw the soul of a man whose body remains set into a brazen cauldron; and they ever cook it. One foot, which is the right one, remained outside the cauldro. And I asked thus: 'What sin was committed by this body ? Srosh the pious, and Adar the angel, said thus: " This is the soul of that wicked man who, among the living, lustfully and improperly, went much out to married women; and his whole body became sinful. But that right foot, the frog and ant, snake and scorpion, and other noxious creatures (khrafstars) were much smitten and killed and destroyed." Chapter 60 : 1-8

همچنین بنابر دیگر متون پهلوی، می‌توان وصیت کرد تا به نیابت از شخص، به کسی مزد دهند تا این حیوان را بکشند و ثواب ببرند! همچنین بیان شده که ثواب کشتن انواع مورچه (ant :marchish) و مخصوصاً مورچه‌ی دانه کش (corn-dragging ant) برابر است با ثواب نماز و عبادت بسیار برای خداوند.[9] اما جالبتر از همه این است که ویران نمودن لانه ی مورچگان، کردار نیک شمرده می‌شود. در اوستا، وندیداد، فرگرد سوم، بند بیست و دوم آمده است: «زرتشت پرسید، زمین را چگونه می‌توان خشنود نمود؟ اهورامزدا پاسخ داد: کسی که هرچه بیشتر، لانه های آفریدگان اهریمن را خراب نماید.»[10] و طبق متن پهلوی مینوی خرد، شادترین زمین، زمینی است که لانه ی خرفستران (از جمله مورچه‌ها) را در آن ویران کنند. و ناشادترین زمین، زمینی است که این موجودات اهریمنی در آن لانه داشته باشند.[11] در ونند یشتِ اوستا آمده است که خرفستران (مورچه ها) ملعون و اهریمنی و لایق رانده شدن (accursed and most foul Khrafstras of the most abominable Angra Mainyu) هستند.[12] البته پژوهشگران نیز بر این مسئله صحه گذاشته اند که کشتن خرفستران (مورچه ها و دیگر جانداران اهریمنی) در نگاه دین زرتشتی بسیار ثواب دارد.[13] شگفت انگیزتر این است گزارشات تاریخی حاکی از این هستند که زرتشتیان همواره این قوانین را اجرا می‌کردند. آن چنان که ابوریحان بیرونی در «الآثار الباقية عن القرون الخالية» اشاره می کند که در برخی جشن های زرتشتی، پیروان این دین به کشتن خرفستران (مورچه‌ها و ...) می‌پرداختند. همین نکته را شادروان موبد جهانگیر اوشیدری در دانشنامه مزدیسنا نیز بیان کردند که نام این مراسم، خرَفستَر کُشی بود.[14] پیترو دلاواله (به لاتین: Pietro Della Valle) جهان گرد ایتالیایی که در قرن هفدهم میلادی به ایران سفر کرد، می‌گوید که زرتشتیان از جانداران موذی (خرفستران) نفرت دارند و هر زمان فرصتی دست دهد، آنان را می‌کشند. شبیه همین نکته را نیز ژان باتیست تـاوِرنیه (Tavernier) جهانگرد و بازرگان معروف فرانسوی که در عصر صفویه به ایران سفر کرد، بیان می‌دارد.[15]

ناگفته نماند که در دین زرتشتی همین دیدگاه (علاوه بر مورچه‌ها) درباره ی لاک‌پشت‌ها نیز وجود دارد. چه اینکه لاک‌پشت‌ها نیز موجودات اهریمنی و سزاوار مرگ دانسته شده اند.[16]

چه زیبا فرمود سعدی به نقل از فردوسی در اعتراض به این حکم ستمگرانه :
میـــازار مــــوری که دانـه کش اســـت  
که جان دارد و جان شیرین خوش است

پی‌نوشت :

[1]. وندیداد، پژوهش جیمز دارمستتر، ترجمه موسی جوان، ناشر: دنیای کتاب ، تهران 1384، ص 61
[2]. فرنبغ دادگی، بندهش، گزارش مهرداد بهار، ناشر : توس، تهران، چاپ سوم 1385، ص97-98
[3]. موبد جهانگیر اوشیدری، دانشنامه ی مزدیسنا، نشر مرکز، تهران، چاپ پنجم 1389، ص 255-256
[4]. اوستا، گزارش دکتر ج. دوستخواه، انتشارات مروارید، تهران، چاپ شانزدهم 1391، ج 1 ص 507
[5]. همان، ج 2 ، ص 818
[6]. همان، ج 2 ، ص 838
[7]. همان، ج 2 ، ص 860
[8]. ارداویرافنامه، به گزارش فیلیپ ژینیو، ترجمه: ژاله آموزگار، انجمن ایرانشناسی فرانسه، چاپ سوم، تهران 1386، ص 59 و 80-81
The Book of ArdaViraf , Translated by Prof. Martin Haug, of the University of Munich, revised from the MS. of a Parsi priest Hoshangji. From The Sacred Books and Early Literature of the East, Volume VII: Ancient Persia, ed. Charles F. Horne, Ph.D., copyright 1917 , Chapter 14 : 11-12
[9]. نگاه کنید به متن پهلوی سَددَر نثر، باب 43 :
Sad Dar, Translated by E. W. West, from Sacred Books of the East, volume 24, Clarendon Press, 1885, CHAPTER 43 : 1-2
[10]. وندیداد، پژوهش جیمز دارمستتر، ترجمه موسی جوان، ناشر: دنیای کتاب ، تهران 1384، ص 92
[11]. مینوی خرد، ترجمه احمد تفضلی، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران 1354، ص 18-19
Menog i Khrad, Translated by E. W. West, from Sacred Books of the East, volume 24, Oxford University Press, 1885, chapter 5 : 8 , chapter 6 : 10   
[12]. نگاه کنید به ترجمه وَنَندیَشت (یشتِ بیست و یکم اوستا)
Yashts , Translated by James Darmesteter , From Sacred Books of the East, American Edition, 1898 , Yashts : 21 : 1
[13]. مری بویس، زرتشتیان، باورها و آداب دینی آن ها، ترجمه ع. بهرامی، انتشارات ققنوس، تهران، ویراست دوم، چاپ دوازدهم 1391، ص 70-104
[14]. موبد جهانگیر اوشیدری، دانشنامه ی مزدیسنا، نشر مرکز، تهران، چاپ پنجم 1389، ص 255-256
[15]. مری بویس، زرتشتیان، باورها و آداب دینی آن ها، ترجمه ع. بهرامی، انتشارات ققنوس، تهران، ویراست دوم، چاپ دوازدهم 1391، ص 213
[16]. همان، ص 213
موبد جهانگیر اوشیدری، دانشنامه ی مزدیسنا، نشر مرکز، تهران، چاپ پنجم 1389، ص 255-256