پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ کتاب مقدس یهودیان (که در اصطلاح عام، تورات خوانده می‌شود) بخش‌های مختلفی دارد که یکی از این بخش‌ها، مکتوبه‌ی دانیال (یا کتاب دانیال) خوانده می‌شود. ادعا می‌شود که این کتاب را دانیال نبی (علیه السلام) که در شوش خوزستان مدفون است، نوشته است. برخی مدعی هستند که در این کتاب، کورش همان ذوالقرنین خوانده شده است. لیکن ما در این نوشتار این ادعا را رد می‌کنیم.

خلاصه ماجرا

در کتاب دانیال، آمده است که در سال سوم سلطنت بِلشَصَّر (پادشاه بابِل) دانیال در خواب می‌بیند که يك قوچ با دو شاخ بلند كنار رودخانه ايستاده بود. پس اين قوچ به سوی مغرب، شمال و جنوب شاخ می‌زد و هيچ جانداری از چنگش جان سالم به در نبرد. ناگهان يك بز نر از غرب ظاهر شد. اين بز كه يك شاخ بلند در وسط چشمانش داشت، به طرف قوچ حمله کرد و دو شاخش را شكست و او را به زمين كوبيد. در ادامه آمده است که آن قوچ دو شاخ، پادشاهی ماد و پارس بود و آن بز نر، پادشاهـی يونان است.[1] این قوچ دو شاخ، در متن عبرانی تورات، به صورت קְרָנָיִם نوشته شده که این گونه تلفظ می‌شود: lô q'ränäyim (لوکراناییم) یعنی دو شاخ... و بر همین اساس، برخی مدعی شده اند که کورش همان ذوالقرنین است. چون یکی از معانی ذوالقرنین در زبان عربی «صاحب دو شاخ» است.

نقدها و بررسی‌ها

- امروزه این دیدگاه روشن و مبرهن است که کتاب دانیال، توسط دانیال (علیه السلام) نوشته و تدوین نشده است. بلکه تاریخ نگارش آن به حدود قرن دوم میلادی (حوالی دوران آنتیوخوس چهارم، یعنی در حدود سال 164 پیش از میلاد) می‌رسد. یعنی چهارصد سال پس از درگذشتِ دانیال نبی.[2] ادبیات این کتاب نیز متأخر است و لذا نگارش این کتاب به دست دانیال را نمی‌توان پذیرفت.

- نکته دیگر اینکه این کتاب جزو بخش کِتوویم (Ketuvim) تورات و در رده کتاب اِستِر است. به راستی چرا باستانگرایان، سندیت کتاب اِستر (داستان پوریم) را نمی‌پذیرند، ولی کتاب دانیال را وحیِ مُنزَل می‌پندارند؟! همچنین وقتی از پوریم (و اعترافات یهودیان و سنت متداومِ یهودی) سخن می‌گوییم، باستانگرایان می‌گویند که این کتاب (اِستر) در طومارهای بحرالمیت نیست! هرچند به این ادعای آنان پیشتر پاسخ دادیم لیکن جا دارد آنان را به این چالش فرا بخوانیم! کتاب دانیال در کدام بخش از طومارهای بحرالمیت وجود دارد؟! 

- در کتاب دانیال (همین کتابی که به دانیال منسوب است) در باب 8، آیه 20 وقتی می‌خواهد آن قوچ دو شاخ را معرفی کند، می‌گوید: מַלְכֵ֖י מָדַ֥י וּפָרָֽס׃ (تلفظ می‌شود: مَلکِ مادَی او پاراس) یعنی شاهانِ ماد و پارس (The kings of Media and Persia)، دقت شود... شاهانِ ماد و پارس.[3] پس این عبارت درباره کورش نیست، بلکه اولاً درباره شاهان پارس و ماد است، ثانیاً درباره داریوش سوم (آخرین شاه هخامنشی) است. چون آمده که نخستین شاه یونان (اسکندر) یعنی همان بز تک‌شاخ، این قوچ دو شاخ را شکست داد. کورش که از اسکندر شکست نخورد. اصلاً هم دوره نبودند. بلکه این داریوش سوم بود که از اسکندر شکست خورد.

- اگر خوب به همین کتاب منسوب به دانیال نگاه کنیم، می‌بینیم که این قوچ دو شاخ، چندان شخصیت موجّهی ندارد. در حقیقت، چهره‌ای وحشی و بی‌منطق از آن نشان داده شده است. برای مثال: «اين قوچ به سوی مغرب، شمال و جنوب شاخ می‌زد و هيچ جانداری نمی‌توانست با او مقابله كند يا از چنگش جان سالم به در برد. او هر طور می‌خواست عمل می‌کرد».[4]

- در تورات، پرستندگان و ستایندگان بت بعل و بت مردوک، نفرین شده اند. حال چگونه ممکن است که کورش همان ذوالقرنین تورات باشد؟ در حالیکه روشن است کورش ستاینده‌ی بعل و مردوک بود.[5]

- برخی می‌گویند کسانی که درباره ذوالقرنین از پیامبر پرسیدند، یهودی بودند و نزدیک‌ترین واژه به ذوالقرنین همان واژه لوکرَنَییم (قوچ دو شاخ) در تورات است. در پاسخ می‌گوییم که اولاً عرض کردیم که این قوچ دو شاخ درباره کورش نیست. بلکه در بهترین حالت مربوط به داریوش سوم است. ثانیاً این قوچ دو شاخ که بیشتر چهره‌ای خشن و بی‌رحم دارد و جای فخر فروشی ندارد. ثالثاً قرن در ادبیات قرآن با قرن در ادبیات تورات متفاوت است. در تورات به معنی شاخ و در قرآن به معنی امت آمده است. تشابه لفظی اندک (میان ذوالقرنین و لوکرَنَییم) اثبات کننده‌ی چیزی نیست. همانگونه که تشابه لفظی در دو واژه سیب و شیب عینیت این دو را ثابت نمی‌کند. رابعاً اخبارِ دال بر این ادعا که پرسشگران یهودی بودند، ضعف سندی دارند. همچنین ضعف محتوایی دارند، چون در اخبار آمده که عده‌ای آمدند درباره ذوالقرنین و اصحاب کهف پرسیدند. خوب باید پرسید اصحاب کهف که مسیحی بودند، چرا یهودیان باید برای اعتلای آنان کوشش می‌کردند؟! از سویی روایات معارضی داریم که پرسشگرانِ این سؤال، جمعی از مشرکین و بت‌پرستان بودند.[6] بالفرض هم که پرسشگران یهودی بوده باشند، باز هم در تاریخ متیقّن است که آشنایی یهودیان با اسکندر مقدونی بسی بیشتر از آشنایی آنان با کورش بوده است. ایضاً می‌دانیم که در آثار باستانی به جا مانده، اسکندر تاجی با دو شاخ بر سر دارد (اگر بخواهیم بحث دو شاخ را بپذیریم، باز هم اسکندر به ذوالقرنین بودن نزدیک‌تر است تا کورش...).[7]
همچنین تعریف و تمجید یهودیان از کورش (در بخش‌ها مختلف تورات) به این دلیل بود که کورش از لحاظ مالی آنان را تقویت و خواسته‌هایشان را اجابت کرد. نه اینکه از بابت امور معنوی و الهی بوده باشد.[8]

پی‌نوشت:

[1]. تورات، کتاب دانیال 8 : 1-21.
[2]. بنگرید به:
Brown, Raymond E.; Fitzmyer, Joseph A.; Murphy, Roland E., eds. (1999). The New Jerome Biblical Commentary. Prentice Hall. p. 448
Collins, John Joseph (1994). Daniel: A Commentary on the Book of Daniel (Hermeneia: a Critical and Historical Commentary on the Bible). Augsburg Fortress Publishers. pp. 122-123.
VanderKam, James C; Flint, Peter (2004). The Meaning of the Dead Sea Scrolls: Their Significance For Understanding the Bible, Judaism, Jesus, and Christianity , London: T & T Clark International, pp 137-138
[3]. بنگرید به: BibleHub, Hebrew texr Daniel 8 : 20
[4]. کتاب دانیال، باب 8، آیه 4.
[5]. بنگرید به: «کورش هخامنشی و پرستش مردوک» و «هخامنشیان و بعل!»
[6]. ابن عاشور محمد بن طاهر، التحرير و التنوير، بیروت: مؤسسة التاریخ، ج 15، ص 47.
[7]. بنگرید به: «بررسی تطبیق کورش هخامنشی و ذوالقرنین (تقابل شاخ‌ها)»
[8]. بنگرید به: «چرا کورش در تورات مورد ستایش قرار گرفت؟»