پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ برخی می‌پرسند: «دين زرتشتی می‌گويد: "پندار نيك، گفتار نيك، كردار نيك"، پس چرا آن را دين باطلی می‌دانيد؟ و چرا اسلام را از آن برتر معرفی می‏‌کنید؟»

پاسخ:

- از جمله نعمت‌های خدادادی به انسان، نعمت عقل و اندیشه است که بهره بردن از آن، در امور زندگی راهگشا است. از اين رو، در پردازشِ آنچه كه می‌شنويم، و آنچه در پيرامون ما می‌گذرد، «عقلانيت» ابزاری كارآمد است. با نگاهی روشن و دقيق، درمی‌يابيم كه صِرف شعار در يك مكتب، اثبات كننده حقانيت آن نيست. بلكه «به عمل کار برآید به سخندانی نیست!» چه بسا آيين‌ها و مكتب‌هايی كه در گذر تاريخ، زيباترين شعارها را سر داده‏‌اند؛ اما در عمل خلاف آن عمل کرده اند. امروزه نيز شعارهايی چون حقوق بشر، آزادی و دموكراسی تنها دستاويزی برای جهانخواران و ستمگران شده است تا با استفاده از اين عبارات، جهان را به يغما برده، مردم را فريب دهند و به بردگی كشند.

- اين شعار (پندار نيك، گفتار نيك، كردار نيك)، هرچند ظاهراً زيباست، ليكن فی نفسه سخنی مبهم و كلی است. مثل این است که از مهندسى براى ساختمان یک مسجد طرح بخواهند، به او بگویند: طرح شما چیست؟ بگوید: یک ساختمان خوب! اول باید دید "خوب" و "ساختمان" در نظر او چیست. یا به یک خیاطى بگویند: چه مدل لباس مى‌دوزى؟ بگوید: یک مدل خوب! ولى معلوم نباشد خوب او چگونه است. طبيبی را در نظر بگيريم كه به بيمار بگويد: «غذای خوب بخور!»؛ اما نگويد منظور از غذای خوب چيست، پس دستور طبيب بدين صورت فايده‏‌ای ندارد. طبيب بايد بگويد چه چيز برای اين بيمار مصداق «غذای خوب» است و چه چيز مصداقِ «غذای بد». زمانی سخنِ طبيب ارزشمند است که توضیح دهد هر شخص در هر سن و سالی چه چیزی بخورد، و از چه چیزهایی پرهیز کند و...

- منطق اسلام در اين زمينه، هم در بُعد شعار، هم در تعيين مصاديقِ خوبی و بدی و هم در عملِ الگوهای دينی، بسی كامل‌تر و نيكوتر از شعائر زرتشتی است. اگر زرتشت می‌گويد: «پندار نيك، گفتار نيك و كردار نيك»، اسلام پا را فراتر از اين گذاشته، مي‌گويد: «نيك‌ترين انديشه، نيك‌ترين گفتار و نيك‌ترين كردار» و مصاديق آن را نيز به صورت روشن و دقیق معيّن كرده است. نه تنها قرآن همگان را به گفتار نیک فرامی‌خواند؛ بلکه از میان گفتارهای نیک، «نیکوترین گفتار» را خواسته است؛ یعنی قدمی فراتر و بالاتر از گفتار نیک! می‏‌فرماید: «قُلْ لِعِبَادِی یقُولُوا الَّتِی هِی أَحْسَنُ...[1] به بندگان من بگو: سخنی بگویند که نیکوترین باشد.»؛ و از میان کردارهای نیک، نیک‌ترین‌ها را باید برگزید: «وَ هُوَ الَّذي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ... لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً...[2]؛ و اوست كسى كه آسمانها و زمين را آفريد... تا شما را بيازمايد كه كدام‏ يك نیک‌کردارتر هستید...» همچنين امام سجاد (علیه السلام) در دعای مشهور خود از خداوند درخواست می‌كند: «خداوندا! بر محمد و آل محمد درود فرست و ایمان مرا به کامل‌ترین مرتبه، و یقین مرا بهترین یقین، و نیت و اندیشه مرا در زمره نیک‌ترین انديشه‌ها و کردار مرا نیک‌ترین کردارها قرار ده!»[3] اين گفتار امام را در عرصه عمل نيز به روشنی می‌بينيم، آنجا كه اسرای كربلا را به شام بردند، پيرمردی از اهالی دمشق، در محضر امام ايستاد و خطاب به ايشان، لب به فحاشی گشود، امام لحظاتی سكوت اختيار كرده، پس نگاه رحمانی خود را با گفتار نيك همراه ساخته؛ فرمودند: «ای مرد، قرآن خوانده‌ای؟» پيرمرد پاسخ داد: «آری والله مسلمانم!» پس امام فرمودند: «آيا كلام خدا را خوانده‌ای كه قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى‏؟[4] مرد پاسخ داد: «آری خوانده‌ام». امام فرمود: «ماييم نزديكان پيامبر، پس چگونه مَوَدّت را در حق ما به جای می‌آوريد؟» پيرمرد با شنيدن اين سخن دست به آسمان برده، ناله زد و از ظالمينِ در حق اهل بيت پيامبر تبرّی جست.[5] می‌بينيم كه انديشه نيك، گفتار نيك و كردار نيك امام سجاد، چگونه انسانی را از قعر ضلالت نجات می‌دهد وكافی است در سنت نبوی و سيره معصومين بنگريم، تا دريابيم كه اين منطق اسلام در عمل نيز متعالی است، نه اينكه صرفاً شعاری كلّی و مبهم باشد.

ممکن است کسی بگوید: درست است که این شعار زرتشتیان کلّی است؛ اما شما نمی‏‌توانید به صرف کلی بودن این شعار، آن را محکوم کنید؛ چون حتماً منابع زرتشتی آن را تفسیر می‌کند و توضیح می‌دهد! پس باید به سراغ منابع آنها برویم.

بله! اما هنگامی كه به منابع زرتشتی، همچون اَوستا (كتاب مقدس زرتشتيان) و ديگر متون تفسيری و روايی زرتشتی (كه به متون پهلوی مشهورند) مراجعه می‌كنيم، درمی‌يابيم كه معنی واقعی اين شعار چيست! برای مثال: در انديشه زرتشتی، مورچه موجودی اهریمنی و خبیث (اصطلاحاً: خرَفستَر) شمرده می‌شود که برای مقابله با آفرینش اهورامزدا پدید آمده است.[6] در ادامه اين پندار، كرداری نيز وجود دارد و آن اينكه کشتن خرفستران (مخلوقاتِ اهريمن) از جمله مورچه‌ها و خراب كردن لانه آنها، سبب آمرزش شمرده شده و به آن عمل می‌شد.  مثال دیگر: در وندیدادِ اوستا، فرگرد چهاردهم، بند پنجم، کسی که یک سگ آبی را بکشد، مرتکب گناهی بزرگ شده و برای آمرزیده شدن می‌بایستی کارهای بسیاری انجام دهد، از جمله کشتن ده هزار مورچه دانه‌‏کش. در فرگرد شانزدهم، بند دوازدهم نیز آمده است که بانوان پس از اتمام عادت ماهیانه، بعد از غسل با ادرار گاو، باید دویست مورچه را بکشند تا از آلودگی پاك شوند. همچنين در اوستا، وندیداد، فرگرد سوم، بند بیست و دوم آمده است: «زرتشت پرسید: زمین را چگونه می‌‏توان خشنود نمود؟ اهورامزدا پاسخ داد: کسی که هرچه بیش‏تر لانه‌های آفریدگان اهریمن را خراب نماید.»[7]

چنين مواردی در اوستا و متون پهلوی به وفور موجود است و متأسفانه كردار نيك شمرده شده است.[8] ناگفته نماند که در دین زرتشتی همین دیدگاه (علاوه بر مورچه‌‏ها) درباره لاک‌‏پشت‌ها نیز وجود دارد! چه اینکه لاک‏‌پشت‌ها نیز موجودات اهریمنی و سزاوار مرگ دانسته شده و كشتن آنان ثواب بسيار دارد.[9] در اين باب اگر بخواهيم مصاديق بيش‏تری را از اوستا و متون روايی زرتشتی بيان كنيم، می‌توانيم به اين موارد اشاره نمایيم:

اگر در خرید و فروش کشتزار، يكی از طرفين، معامله را بر هم بزند، او و نزديكانش هزار برابرِ ارزش كشتزار را بايد به عنوان خسارت بدهند.[10] آيا به راستی اين ديدگاه، قانونی برگرفته از پنداری نيك است؟! همچنين بنا بر روايات زرتشتی، هم‏بستری با مادر، خواهر و دختر (و ديگر محارم)، كرداری نيك شمرده شده است كه موجب آمرزش گناهان و رسيدن به كمال می‌گردد.[11] پندار نيك دیگر در آيين زرتشتی اين است كه بنا بر متن اوستا، نابینايان، ناشنوايان و معلولين، داغ‌خوردگان اهريمن شمرده شده و از نوشيدنِ نوشيدنيِ نذری در مراسم آيينی زرتشتی محروم شمرده شده‏‌اند.[12] نيك‌تر از اين، آنجاست كه بنا بر متن اوستا، شستشوی بدن با ادرار خويشاوندان (ادرار انسان‌ها) كردار نيك و سبب دور شدن از اهريمن می‌گردد![13] گذشته از اين، زنده زنده پوست كندن انسانها با اندك خطا، كرداری نيك؛ بلكه لازم شمرده شده است.[14] بر همين اساس، موبدان زرتشتی در عصر ساسانيان، مانی را زنده زنده پوست كنده، از دروازه شهر جنديشاپور آويزان كردند.[15] مسائلی از اين دست در اوستا و قوانين زرتشتی فراوان است.

گاو در آیین زرتشت

آنچه بیش‏تر موجب شگفتی می‌‏شود، هدف از پندار نيك، گفتار نيك و كردار نيك در آيين زرتشتی است. هدف این است كه انسان به روان گاو مقدس برسد! توضيح اينكه: بنا بر تعاليم زرتشتي، گاو (در اوستا: geu/geuš) نخستين آفريده اهورامزدا است كه جهانِ پاك از روانِ او خلق شده، پس روحِ گاو نخستين در منابع زرتشتی از قداستِ وي‍ژه‌ای برخوردار است و مبدأ پاكی شمرد می‌شود.[16] در تمامِ بخش‌های اوستا، گاو و روان او (به اَوستايی: urvan geuš)‌ مورد ستايش قرار گرفته است و در اين باره اسناد بسياری وجود دارد. در اوستا، گاتها، هات 28، بند 1 می‌خوانیم:

ahyâ ýâsâ nemanghâ ustânazastô rafedhrahyâ manyêush mazdâ pourvîm speñtahyâ ashâ vîspêñg shyaothanâ vanghêush xratûm mananghô ýâ xshnevîshâ gêushcâ urvânem.

«ای مزدا! ای سپندمینو! اینک در آغاز با دست‌های برآورده تو را نماز می‌گزارم و خواستار بهروزی و آرامشم [بشود که] با کردارهای پاك و با همه خرد و منش نیک، «گئوش اوروَن» را خشنود کنم.»[17] زرتشت دست به سوی آسمان دراز می‏‌کند، نماز می‏‌گزارد، آرامش و بهروزی می‏‌خواهد، و دست به دامانِ نيكی‌ها (پندار نيك و كردار نيك و گفتار نيك) ‌می‌شود، و هدف او از نيكی، رسیدن به خشنودی روانِ گاو است. آیا با این حال، می‏توان شعار: پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیکِ زرتشتی را دلیل بر حقانیت، کامل بودن و یا برتری این آيين بر اسلام دانست؟

پی‌نوشت:

[1]. اسراء/ ۵۳.
[2]. هود/ ۷.
[3]. صحیفه سجادیه، دعای ۲۰، دعای امام در مکارم اخلاق و کردارهای پسندیده، ترجمه علامه ابوالحسن شعرانی و ترجمه فیض الاسلام، لطیف راشدی، سید کاظم ارفع و...
[4]. شوری / 23.
[5]. ابو منصور احمد بن على طبرسى، الإحتجاج، مشهد: نشر مرتضى مشهد مقدس، 1403 هجرى قمري، ج 2، ص 306-307
[6]. وندیداد، پژوهش جیمز دارمستتر، ترجمه موسی جوان، دنیای کتاب، تهران، ۱۳۸۴ش، ص ۶۱، فرگرد یکم، بند هفتم؛ فرنبغ دادگی، بندهش، گزارش مهرداد بهار، نشر توس، تهران،  ۱۳۸۵ش، صص ۹۷ – ۹۸؛ موبد جهانگیر اوشیدری، دانشنامه مزدیسنا، نشر مرکز، تهران، چاپ پنجم، ۱۳۸۹ش، صص ۲۵۵ – ۲۵۶.
[7]. وندیداد، ص ۹۲.
[8]. ر.ک: متن پهلوی سَددَر نثر، باب ۴۳؛ مینوی خرد، ترجمه احمد تفضلی، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران ۱۳۵۴ش، صص ۱۸-۱۹؛ اوستا، ترجمه وَنَندیَشت، یشتِ بیست و یکم؛ زرتشتیان، باورها و آداب دینی آنها، مری بویس، ترجمه ع. بهرامی، انتشارات ققنوس، تهران، چاپ دوازدهم، ۱۳۹۱ش، صص ۷۰، ۱۰۴، 213؛ موبد جهانگیر اوشیدری، صص ۲۵۵ – ۲۵۶.
[9]. زرتشتیان، باورها و آداب دینی آنها، ص ۲۱۳ ؛ موبد جهانگیر اوشیدری، صص ۲۵۵ – ۲۵۶.
[10]. اَوِستا، بخشِ وَندیداد، فرگرد چهارم، بند 5 – 10.
[11]. کتاب سوم دین‌کرد، دفتر اول، به اهتمام فریدون فضیلت، انتشارات فرهنگ دهخدا، تهران، ۱۳۸۱ش، صص 143 – 150؛ شاهنامه (بر اساس نسخه چاپ مسکو)،مؤسسه نور، تهران، صص ۷۷۳، بیت ۲۸۰۸۱ - ۲۸۱۰۳ (حكايت بهمن اردشير و هماي)؛ تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامى‏، برتولد اشپولر، ترجمه: جواد فلاطورى و مریم میراحمدى‏، انتشارات علمى و فرهنگى‏، تهران، ۱۳۷۳ش، ج ‏۲، ص ۱۸۱؛ تاریخ ادبیات ایران از دوران باستان تا قاجاریه‏، یان ریپكا، ترجمه عیسى شهابى‏، انتشارات علمى و فرهنگى، تهران، ۱۳۷۱ش، ص ۸۱؛ تاریخ اجتماعى ایران، مرتضى راوندى‏، انتشارات نگاه‏، تهران‏، ۱۳۸۲ش، ج‏ ۱، ص ۶۶۱؛ ایران در زمان ساسانیان‏، آرتور كرستین سن، ترجمه رشید یاسمى‏، انتشارات نیاى كتاب، تهران، ۱۳۶۸ش، ص 435؛ ارداویرافنامه، رشید یاسمی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، بند ۲.
[12]. اوستا، آبان یشت، بند ۹۳؛ اوستا، گزارش دکتر دوستخواه، انتشارات مروارید، تهران، چاپ شانزدهم، نسخه انجمن زرتشتیان آلمان، ج ۱، ص ۳۱۴.
[13]. اوستا، وندیداد، فرگرد هشتم، بند ۱۱ – ۱۳.
[14]. همان، فرگرد نهم، بند 49 و فرگردسوم، بند 15 – 20.
[15]. شاهنامه فردوسی (مسکو)، ص ۹۲۰، بيت ۳۳۳۳۸ – ۳۳۳۴۴؛ شاهنامه کامل فردوسی به نثر پارسی، میترا مهرآبادی، انتشارات روزگار، تهران، ج ۲، ص ۸۸۷؛ زگفتار دهقان (شاهنامه به نظم و نثر)، اقبال یغمایی، انتشارات توس، تهران، ص ۵۳۰.
ديگر منابع تاريخي از جمله: ابوحنيفه دينورى در اخبار الطوال، محمد بن جریر طبری در تاریخ الرسل و الملوک، ابن مِسكوَيه در تـجارب الامم، مطهر بن طاهر المقدسى در البدء و التاريخ، ابن اثير در الكامل في التاريخ، ابوريحان بيرونى‏ در الآثار الباقية عن القرون الخالية و... بر اين نكته تأكيده كرده‏اند.
[16]. گاتها کهن‌ترین بخش اوستا، ابراهیم پورداود، انتشارات اساطیر، تهران، 1378ش، صص ۱۱۸ – ۱۱۷.
[17]. بنگرید به:
Avesta, Yasna 28: 1, Based on edition of Karl F. Geldner, Avesta, the Sacred Books of the Parsis, Stuttgart, 1896.