پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ معاویه یکی از شخصیت‌هایی است که در بین برخی از اهل‌سنت، جایگاه بالایی داشته و حتی برای بالابردن شخصیت او تلاش کرده‌اند فضائلی برای او جعل کنند؛ بعضی از اعمالی که امروز در بین اهل‌سنت رواج دارد، از بدعت‌هایی بوده که اولین بار، معاویه در اسلام رواج داده، درصورتی که سیره رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله، غیر از آن بدعت‌های معاویه بوده است.

«ابن‌عربی» در کتاب «الفتوحات المکیه» خویش، به مباحث احکام حج اشاره کرده و سپس در تأیید دیدگاه خود، به فعل و عمل معاویه اشاره می‌کند و می‌نویسد: «قال فی الحج خذوا عنی مناسککم... و کذلک ما أحدثه معاویة کاتب رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وآله و صهره خال المؤمنین».[1] «[پیامبر] گفت در حج احکام را از من بگیرید، و ... و همچنین آنچه که معاویه کاتب رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله و فامیل همسر و دایی مؤمنین انجام داد».

«ابن‌عربی» در این کلام خویش، برای بیان دیدگاه فقهی خود، به افعال معاویه استناد کرده، درصورتی که هیچ شیعه‌ای در مباحث فقهی، به عمل معاویه استناد نمی‌کند و به دستورات و عمل معاویه، به دید بدعت و مخالفت با دستورات اسلامی نگاه کرده و حق نیز این گونه است.

یکی از بدعت‌های معاویه، در آهسته خواندن «بسم‌الله» در ابتدای قرائت را چنین نقل کرده‌اند که معاویه در زمان زمامداری خویش، در یکی از سفرهای خود به مدینه، امامت جماعتی را به عهده گرفته و در راستای دشمنی با سنت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله و امیرالمؤمنین علیه‌السلام، «بسم‌الله الرحمن الرحیم» نماز را آهسته خواند؛ مهاجرین و انصار بلافاصله پس از اتمام نماز، با سارق خواندن معاویه، به وی اعتراض شدید خود را اعلام کردند و او را به اعاده نماز مجبور ساختند. فخر رازی در کتاب خود آورده است: «شافعی پس از نقل این ماجرا می‌نویسد: با توجه به قدرت و شوکت معاویه، اگر بلند خواندن «بسم‌الله الرحمن الرحیم» نزد تمامی صحابه ثابت نبود، مهاجرین و انصار جرأت اعتراض به معاویه را نداشتند».[2]

فخر رازی پس از ذکر روایات مختلف و متعارض درباره نحوه قرائت «بسم‌الله الرحمن الرحیم»، روایات جهر (بلند خواندن) را ترجیح می‌دهد و معتقد است پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، عمر، ابوبکر و امام علی علیه‌السلام همواره آن را بلند می‌خواندند.[3] وی در ادامه، به ریشه‌یابی در آهسته خواندن «بسم‌الله الرحمن الرحیم» پرداخته و می‌گوید: «حضرت علی علیه‌السلام تأکید فراوانی بر بلند خواندن «بسم‌الله الرحمن الرحیم» داشت؛ اما هنگامی که امویان به خلافت رسیدند، برای از بین بردن آثار حضرت علی علیه‌السلام، تمام تلاش خود را به کار بستند و هر عملی را که نشانی از حضرت علی علیه‌السلام داشت، منع می‌کردند».[4]

بدعت‌های زیادی در کتاب‌های اهل‌سنت، از معاویه نقل شده و از جمله آن بدعت‌ها، می‌توان به ترک کردن تکبیرهای مستحبی در نماز، نگفتن تلبیه حج، به خاطر مخالفت با حضرت علی علیه‌السلام، مقدم کردن خطبه بر نماز عیدین، ترک کردن حدّی از حدود الهی، پوشش لباس حرام و ... اشاره کرد. در نتیجه فرمان خدا و سنت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله به غیر از چیزهایی بود که معاویه به آن عمل کرد و خلفا و پیشوایان مذاهب هم به سنت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله عمل می‌کردند و اجماع امت بر آن استوار بود؛ ولی معاویه بر خلاف آن عمل می‌کند و به دید خودش آن را تغییر می‌دهد و اموی‌ها نیز آن را سنتی در برابر آنچه پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله فرموده، قرار می‌دهند.

در نتیجه باید توجه کرد که استناد به فعل معاویه توسط «ابن‌عربی»، قرینه‌ای بر تفکرات مذهبی او بوده و نشانی از تمایل به آموزه‌ها و اندیشه‌های اهل‌سنت یا امویان است؛ زیرا معاویه نزد شیعیان، هیچ جایگاه ارزشی نداشت و فقط گروهی از اهل‌سنت، برای معاویه جایگاه ویژه و ارزش قائل هستند. جای سؤال است که شخصیتی که خویش را ختم‌کننده ولایت محمدی می‌داند، به فعل کسی استناد می‌کند که در تلاش برای از بین بردن مکتب  و سنت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله بوده است؟

پی‌نوشت:
[1]. ابن عربی، الفتوحات المکیة (اربع مجلدات)، دار الصادر، بیروت، اول، ج۱، ص۵۱۸.
[2]. فخر رازی، التفسیر الکبیر، مکتب الاعلام الاسلامی، ج۱، ص۲۰۴.
[3]. همان.
[4]. همان، ص۲۰۶.