پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ بوسیدن، یکی از آداب اجتماعی است که در روایات اسلامی برای آن چارچوب‌هایی مطرح شده، به گونه‌ای که در منابع حدیثی، بابی به عنوان «تقبیل» مطرح شده و روایاتِ پیرامون بوسیدن در ذیل آن جمع‌آوری شده است.

یکی از بدعت‌های صوفیانه که در تمام فرق صوفیه وجود داشته، شیوه خاصی از دست‌بوسی (که در هنگام ملاقات دراویش با یکدیگر) که به «صفای درویشی» شهرت دارد، است. برای این بدعت نیز، دلایلی ذکر کرده‌اند.

«نورعلی تابنده» (قطب سابق دراویش گنابادی) در سخنرانی‌های خویش، برای این نوع از دست‌بوسی تلاش کرده دلیلی پیدا کند؛ به این خاطر در این رابطه علت دست‌بوسی صوفیانه را به رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله نسبت داده و گفته: «یکی پرسیده برای چه فقرا، دست هم را می‌بوسند؟ برای اینکه اوّلاً فقرا از پس پردۀ تاریخ نگاه می‌کنند می‌بینند در تاریخ گفته‌اند وقتی فاطمه سلام‌الله‌علیها به حضور پدر شرفیاب می‌شد و دست حضرت را می‌بوسید، حضرت هم دست فاطمه سلام‌الله‌علیها را می‌بوسیدند. این اخباری است که همه می‌گویند؛ این خبر هم دیگر فقط مخصوص صوفی‌ها نیست. آیا اوّل دست می‌دادند، بعد پیغمبر صلی‌الله‌علیه‌وآله خم می‌شد و دست فاطمه سلام‌الله‌علیها را می‌بوسید؟ فاطمه چطور دست پیغمبر صلی‌الله‌علیه‌وآله را می‌بوسید؟ او هم خم می‌شد و می‌بوسید؟ غیر از پدر و فرزندی که آن چیز دیگری است، آنها مرید و مراد بودند. وقتی مرید و مراد، دست هم را می‌بوسند، دو نفر درویش هم دست هم را می‌بوسند؛ برای اینکه هر کدام در طرف مقابل خود، نور الهی می‌بینند و اگر هم نبینند باطناً می‌بینند. مصافحه فقط بین دو تا درویش باید باشد؛ یعنی با غیر درویش نباید مصافحه کرد».[1]

«نورعلی تابنده»، در این گفتار خویش، در صدد دلیل‌تراشی برای دست‌بوسی رایج در بین متصوفه است و تلاش کرده مشروعیتی برای آن دست‌ و پا کند.

داستان بوسیدن دست حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها، توسط رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله در منابع شیعی و اهل‌سنت[2] نقل شده است و جای هیچ گونه تردیدی در صحت آن نیست؛ همان گونه که شیخ طوسی از عایشه نقل کرده است: «مَا رَأَیْتُ مِنَ النَّاسِ أَحَداً أَشْبَهَ کَلَاماً وَ حَدِیثاً بِرَسُولِ اللَّهِ ص مِنْ فَاطِمَةَ. کَانَتْ إِذَا دَخَلَتْ عَلَیْهِ رَحَّبَ بِهَا، وَ قَبَّلَ یدیها ...».[3] «ندیدم احدی را که در گفتار و سخن، شبیه‌تر باشد از فاطمه سلام‌الله‌علیها به رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله؛ چون فاطمه سلام‌الله‌علیها نزد آن حضرت می‌آمد، او را مرحبا می‌گفت و دست‌های او را می‌بوسید».

اما باید توجه کرد، این بوسیدن دستان حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها به خاطر وجود رابطه مرید و مرادی نیست. طبق روایتی، این بوسیدن به خاطر استشمام بوی بهشت از حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها بوده است؛ همان گونه که در روایتی نقل شده: «عایشه بر رسول خدا وارد شد درحالی‌که حضرت، فاطمه سلام‌الله‌علیها را می‌بوسید، عایشه عرض کرد: یا رسول‌الله! آیا او را دوست دارید؟ حضرت فرمودند: آگاه باش اگر می‌دانستی میزان محبّت من به او را حتماً محبّت تو به او زیاد می‌گشت، هنگامی که مرا به آسمان چهارم بردند، ... به جلو رفتم. به درخت خرمایی بر خوردم که خرمایش نرم‌تر از کف و خوش‌بوتر از مشک و شیرین‌تر از عسل بود؛ یک خرما چیدم و خوردم. این خرما مبدّل به نطفه در صلب من شد. وقتی به زمین فرود آمدم، با خدیجه خاتون مواقعه کردم. او به فاطمه سلام‌الله‌علیها حامل شد. پس فاطمه، حوراء انسیه است (یعنی فرشته‌ای است به شکل انسان) و هرگاه من مشتاق بهشت شوم، بوی فاطمه سلام‌الله‌علیها را استشمام می‌کنم».[4]

نکته دیگر این است که مؤمنین سفارش شده‌اند که هنگام ملاقات یکدیگر، پیشانی هم را ببوسند. یونس بن ظبیان از امام صادق علیه‌السلام نقل کرده که «همانا شما را نوری است که به وسیله آن، در دنیا شناخته می‌شوید و هرگاه یکی از شما، برادرش را دیدار کرد، محل نور را در پیشانی او ببوسد».[5] طبق این روایت، اگر دراویش می‌خواهند به سنت معصومین علیهم‌السلام عمل کنند، باید پیشانی هم‌دیگر را ببوسند.

بوسیدن دست، در سنت معصومین علیهم‌‎السلام، مختص به رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله و جانشینان اوست. «سر و دست هیچ کس را نباید بوسید، مگر رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله یا کسی را که از او، رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله قصد شود».[6]طبق این روایت فقط دست رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و کسانی که به واسطه رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله قصد شوند[7]، اجازه بوسیدن داده شده است.

در نتیجه باید توجه کرد متصوفه که دستان هم‌دیگر را می‌بوسند، با کدام مجوز دینی، این کار را انجام می‌دهند؛ درحالی که طبق روایات دست‌بوسی فقط برای رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله و جانشینان آن حضرت، جایز است.

پی‌نوشت:
[1]. تابنده، نورعلی (مجذوب علیشاه)، گفتارهای عرفانی حضرت آقای مجذوب‌علیشاه، جلد سوم، قسمت ۷۸، ص۲.
[2]. نسائی، أبوعبدالرحمن أحمد بن شعیب، السنن‌الکبری، بیروت، مؤسسة الرسالة، اول، 1421ق، ج۸، ص۲۹۱.
[3]. شیخ طوسی، الأمالی، دارالثقافة، قم، ۱۴۱۴ ق، اول، ج۱، ص۴۰۰.
[4]. شیخ صدوق، علل الشرائع، کتابفروشی داوری، قم، اول، 1385ش، ج۱، ص۱۸۴.
[5]. کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی، دارالکتب الإسلامیة، تهران، چهارم، ۱۴۰۷ ق، ج۲، ص۱۸۵.
[6]. همان.
[7]. دست بوسیدن انواعی داشته، یک بار بوسیدن برای ابراز محبت بوده، مثل بوسیدن دست والدین، این بوسیدن هیچ گونه اشکالی ندارد؛ ولی گاهی این بوسیدن حالت تقدس به خود گرفته مثل بوسیدن دست پیغمبر صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم یا امام علیه‌السلام که در روایات برای این نوع بوسیدن حد و مرز قرار داده‌اند، در این نوع فقط بوسیدن دست رسول‌خدا صلی‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و جانشینان او جایز است.؛ بوسیدن دستی که بین صوفیه در هنگام دیدار رواج دارد گویی از قسم دوم است که در شریعت مجوزی بر این امر نیست و سیره معصومین علیهم‌السلام بر این نبوده که در هنگام دیدار اصحاب خود چنین عملی را انجام دهند.