پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ آموزه ها و معارف بنیادین اسلام بر اصولی استوار است که شیعیان آنها را اصول دین نامیده و این اصول را شامل پنج اصل توحید، نبوت، معاد، عدل و امامت می دانند. برای مطابقت نگرش فرقه ها و مذاهب اسلامی به این اصول، ضروری است که به اعتقاد آنها پی برد.

برای پی بردن به عقاید فرق و مذاهب مختلف، دو راه وجود دارد. یکی سخنان و گفتارهای شفاهی آنان و دیگری کتابها و آثار نوشتاری به جای مانده از آنها. در فرقه اهل حق، پیرامون مورد اول باید گفت که در اظهارنظرها و گفتارهای رهبران و بزرگان فرقه اهل حق کسی اصل وجود خدا را انکار نکرده است. همچنین در مورد پیروان و مریدان اهل حق نیز مسئله همین گونه است. عوام آنان نوعاً در ناآگاهی به سر می‌برند و آنان فطرتاً بر توحید هستند و حتی هنگامی که با آنها درباره مسائلی مانند حلول و تناسخ و توابع آنها بحث می‌شود، بسیاری از آنان آگاهی پیدا کرده و می پذیرند..

تنها مشکلی که موجب بروز تناقض در بین اعتقاد شیعیان و اهل حق می‌شود، اعتقاد فرقه اهل حق به حلول و تناسخ و غلو است که این عقیده پنج اصل اعتقادی را تحت الشعاع خود قرار داده و نوع نگرش فرقه اهل حق را به این اصول، از نوع نگرش شیعه به این اصول را متمایز و متناقض می سازد.

در مساله توحید اگر چه منکر وحدانیت ذات الهی نیستند ولی افرادی از بشر را به عنوان صاحب ذات یا ذات مهمان محل ظهور ذات الهی می دانند. از نظر این فرقه، خداوند در جامه های خاوندگار، علی(علیه السلام)، شاه خوشین، سلطان اسحاق، شاه ویس قلی قرمزی، محمدبیک، و در نهایت در خان آتش(آتش بیگ) حلول و ظاهر شده است.(1)

در اصول نبوت و امامت نیز بر اساس باورمندی به دونادون، بزرگان خود را دون اولیاء و انبیای الهی دانسته و معتقدند که روح پیامبران و امامان (علیهم السلام) در رهبران این فرقه حلول نموده است. این در حالیست که باور تناسخ یا دونادون و حلول، از نظر شیعه باطل و مردود است.(2)

فرقه اهل حق درباره عدل الهی بحث مفصلی انجام نداده اند و در نوشته ها و اظهارات خود با این اصل، مخالفتی نکرده اند(3) ولی عدل الهی را با دونادون گره زده و معتقدند اگر معتقد به تناسخ و دونادون نباشیم و در توجیه افراد ناقص الخلقه نگوییم این نقص ها، گرفتاری ها و رنج ها نتیجه رفتارهای دون گذشته است، این بدین معناست که خداوند نسبت به چنین افرادی به عدالت رفتار نکرده است.

فرقه اهل حق معاد را همانند شیعیان و دیگر مسلمانان قبول دارند(4) اما در خصوص این اصل نیز در اعتقاد اهل حق اشکالاتی وجود دارد، زیرا یارسان معاد را به همراه مراتبی از حلول و تناسخ باور دارند. از نظر ایشان دونادون و چرخش روح در بدن های مختلف در یک دوره 50 هزار ساله و یا هزار و یک چرخش در دنیا برای افراد اتفاق می افتد.(5) که بر اساس مبانی عقلی و نقلی شیعه تناسخ امری باطل است و با صریح آیات قرآن در تضاد است.

پی نوشت:

(1). بررسی تحلیلی فرقه اهل حق، حسینی، سید حسین، ذکری،ص264

(2).همان، ص 327

(3).دائره المعارف تشیع، ج3، ص660

(4). بررسی تحلیلی فرقه اهل حق، حسینی، سید حسین، ذکری،ص371

(5). شاهنامه حقیقت،جیحون آبادی، نعمت اله، ص29