پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ محمد امین شنقیطی از علمای معاصر عربستان، از اساتید دانشگاه های ریاض و مدینه و از اعضای «هیئت کبار علما» و مجلس مؤسسان «رابطة العالم اسلامی» و مورد قبول سلفیه عربستان است. نظرات او در آخرین کتابش «أضواء البیان فی إیضاح القرآن بالقرآن» برای وهابیون بسیار باارزش است.[1] ولی مباحثی درباره «سماع موتی» (شنیدن مردگان پس از قبض روح) مطرح کرده که با نظر وهابیت در تضاد است.

در این تفسیر، ذیل آیه «إِنَّكَ لَا تُسْمِعُ الْمَوْتَىٰ وَلَا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعَاءَ إِذَا وَلَّوْا مُدْبِرِینَ [نمل/80] همانا تو نتوانی که مردگان (و مرده دلان کفر) را سخنی بشنوانی و یا کران (باطن) را که از گفتارت روی می‌گردانند به دعوت (به حقیقت) شنوا کنی» به طور مفصل به روایاتی که سماع موتی را ثابت می‌کند پرداخته است. او روایاتی که در منابع معتبر اهل سنت، سماع موتی را ثابت می‌کند نقل کرده و می‌گوید: «این روایات صحیح، تصریح به شنیدن مردگان پس از مرگ می‌کند؛ سپس نظر علمای اهل سنت را در تأیید شنیدن کلام زندگان توسط مرده‌ها بیان می‌دارد.»[2]

او برای تکمیل بحث سماع موتی به بحث تلقین میت می پردازد و بیان می کند که برخی آن را بدعت دانسته و می گویند غیر از مسلمانان شام، دیگر مسلمانان چنین عملی انجام نمی‌دهند. سپس از ابن قیم در اثبات تلقین میت دلایلی را ذکر می‌کند؛ ازجمله:
- از احمد بن حنبل در مورد تلقین میت پرسیدند؛ آن را نیکو شمرد و به عمل مسلمین احتجاج کرد.
- عمل مسلمین در تلقین میت به شهرهای دیگر و زمانهای گذشته متصل است و (مشروعیت) آن را انکار نکرده‌اند.
- استدلال ابن قیم به حدیث صحیحِ شنیدن صدای کفش دفن کنندگان توسط میت، استدلال محکمی است. چون وقتی مرده در آن زمان صدای کفش آنان را می‌شنود، شنیدن کلام واضح با تلقین به طریق اولی شنیده می‌شود. همچنین استدلال به روایت حسنی که ابوداود آن را نقل کرده، قابل تأمل است. در این روایت از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل کرده‌اند: «هنگامی که از دفن میت فارغ گشتید، بایستید و برای برادرتان طلب مغفرت کنید و از خداوند بخواهید که او را ثابت قدم بدارد؛ زیرا هم اکنون از او سؤال می‌شود.»[3] شنقیطی می‌گوید: «همانگونه که سؤال فرشتگان را می‌شنود، صدای تلقین کننده را هم خواهد شنید. (البته بین شنیدن کلام نکیر و منکر با شنیدن کلام تلقین کننده تفاوت وجود دارد).»[4]

شنقیطی در پاسخ به آنچه از برخی نقل شده است که غیر از مسلمانان شام، دیگر مسلمانان چنین عملی انجام نمی دهند، گفته است: «صحیح نیست؛ بلکه ابتدا شامیان تلقین میت انجام می دادند، سپس مسلمانان دیگر از آنان تبعیت کردند که نزد مالکیان و شافعیان می‌یابی.
نووی شافعی به طور قطع گفته است که تلقین میت بعد از دفن مستحب است.
ابن طلاع مالکی نیز گفته است که این عملی است که ما اختیار کرده و عمل می‌کنیم و روایتی از ابوامامه در این باره منقول است که با اینکه قوی نیست با شواهد تقویت می‌شود و در شام از قدیم انجام می‌شده است؛ سزاوار است پس از دفن میت و متفرق شدن تشییع کنندگان، فردی از اهل علم بایستد و رو به میت او را تلقین دهد؛ چون آن دو ملک از او سؤال می‌کنند و او صدای کفش تشییع کنندگان را می‌شنود، که این کلام وجه قوی در اقوال است.»[5]
شیخ حطاب می گوید: «تلقین پس از دفن میت را قرطبی، ثعالبی و غیر این دو مستحب می دانند و از ظاهر کلام آبی و روایت عمروعاص استحبابش بر می‌آید.»[6]

شنقیطی عبارت نووی را از کتاب روضة الطالبین نقل می کند که گفت: «تلقین میت بعد از دفن مستحب است و این عبارت در تلقین گفته شود: «ای بنده خدا پسر کنیز خدا! به یاد بیاور عقیده‌ای که در زمان ترک از دنیا داشتی در شهادت به یگانگی خدا و رسالت پیامبر  (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و اینکه بهشت و دوزخ و حشر حق است و اینکه قیامت بدون شک خواهد آمد و خدا مردگان را محشور خواهد کرد و تو به اینکه خداوند پروردگار تو، محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله) پیامبر تو، قرآن امام تو، کعبه قبله تو و مؤمنین برادران تو هستند، راضی هستی. این روایت از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نقل شده است.»
سپس نووی می‌گوید: «این تلقین را عده‌ای از علمای ما مستحب دانسته‌اند، ازجمله قاضی حسین و صاحب تتمه و مقدسی و دیگران.»[7]

در جمع بندی این بحث، شنقیطی آورده است: «از کلام علما ثابت می شود که تلقین بعد دفن قوی بوده و با روایات صحیح هم تقویت گردیده و عمل مسلمانان شام و دیگر مسلمانان به تبعیت آنان هم در پی آن است. آنچه از روایات تقویت کننده تلقین به دست می‌آید، دو نکته است:
- شنیدن کلام تلقین کننده توسط میت بعد دفن.
- نفع بردن میت از آن تلقین.
فی الجمله هر دو مطلب صحیح است، همانطور که بیان شد از روایت شنیدن صدای کفش زندگان توسط فرد مدفون، شنیدن صدای فرد تلقین کننده به طریق اولی ثابت است؛ همچنین اگر این تلقین هنگام سؤال نکیر و منکر اتفاق بیفتد، میت از این راهنمایی نفع خواهد برد.
از واضح‌ترین مؤیدها برای نفع تلقین بعد از دفن، همان روایاتی است که سلام پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به مردگان همراه با خطاب به آنان است و این خطاب مانند مخاطب قرار دادن کسی است که می‌شنود.» [8]

پی‌نوشت:
[1]. «اعتراف عالم عربستانی به تأیید سماع موتی در اسلام»
[2]. «روایت قلیب بدر و اثبات سماع موتی»
«روایت شنیدن صدای کفش زندگان و اثبات سماع موتی»
«روایت «سلام به مردگان و خطاب به آنان» و اثبات سماع موتی»
«نظر علمای اهل سنت در تأیید سماع موتی»
[3]. سنن ابی داود، ابوداود سجستانی، ج5، ص127.
[4]. اضواء البیان، شنقیطی، ج6، ص481.
[5]. اضواء البیان، شنقیطی، ج6، ص481.
[6]. اضواء البیان، شنقیطی، ج6، ص482.
[7]. روضة الطالبين وعمدة المفتين، نووی، ج2، ص138.
[8]. اضواء البیان، شنقیطی، ج6، ص484.