پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ محمد امین شنقیطی از علمای معاصر عربستان از اساتید دانشگاه های ریاض و مدینه و از اعضای «هیئت کبار علما» و مجلس مؤسسان «رابطة العالم اسلامی» و مورد قبول سلفیه عربستان است. نظرات او در آخرین کتابش «أضواء البیان فی إیضاح القرآن بالقرآن» برای وهابیون با ارزش است.[1] ولی مباحثی درباره «سماع موتی» (شنیدن مردگان پس از قبض روح) مطرح کرده که با نظر وهابیت در تضاد است.

در این تفسیر، ذیل آیه «إِنَّكَ لَا تُسْمِعُ الْمَوْتَىٰ وَلَا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعَاءَ إِذَا وَلَّوْا مُدْبِرِینَ [نمل/80] همانا تو نتوانی که مردگان (و مرده دلان کفر) را سخنی بشنوانی و یا کران (باطن) را که از گفتارت روی می‌ گردانند به دعوت (به حقیقت) شنوا کنی» به طور مفصل به روایاتی که سماع موتی را ثابت می‌کند پرداخته است.
یکی از روایاتی که در منابع معتبر اهل سنت در این زمینه نقل شده، روایت سخن پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با کشته شدگان بدر، سه روز پس از مردن آنهاست.

شنقیطی از صحیح بخاری آورده است: «پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) دستور داد كه بیست و چهار نفر از بزرگان قریش را در چاله‌ای از چاله‌های بدر كه خیلی كثیف و آلوده بود انداختند.... پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در كنار آن چاله‌ ایستاد و آن كشته‌ها را با اسم خودشان و پدرانشان صدا زد... ما آنچه كه پروردگارمان وعده كرده بود را حق یافتیم آیا شما وعده پروردگارتان را حق یافتید. پس عمر گفت: ای فرستاده خدا! چرا با جسدهایی حرف می‌زنی كه روح ندارند. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) پاسخ دادند: قسم به خدایی كه جان من محمد در دست اوست، شما شنوا به آنچه می‌گویم از آنها نیستید. قتاده گفت: خداوند آنها را زنده كرد تا قول پیامبر را بشنوند که برای خواركردن و توبیخ كردن و حسرت خوردن آنها بود.»[2]
سپس می گوید: در این حدیث صحیح، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) قسم یاد کردند که زندگان حاضر، از این مردگانی که سه روز از مرگشان می‌گذرد، شنواتر نیستند؛ این نص صحیحی است که تصریح در سماع موتی دارد و در آن تخصیصی ذکر نشده است. (برای همه مردگان و برای همه زمانها است.) کلام قتاده در انتهای روایت، اجتهادی از طرف اوست.[3]

در روایت دیگری که بخاری از ابن عمر نقل کرده آمده است: پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) بر چاه بدر ایستاده بود و خطاب به مردگان فرمود: «آیا وعده خداوند را حق یافتید؟ سپس فرمود: آنها اکنون می‌شنوند که چه می‌گویم.»
عایشه در توجیه این روایت می‌گوید: «پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود آنها می‌دانند که سخن من حق است؛ سپس به آیه 80 سوره نمل استدلال کرد (و تو نمی‏توانی سخن خود را به مردگانی كه در گور خفته‌اند برسانی.)»[4]
شنقیطی می‌نویسد: «به تحقيق كه بخاری از صحابه جليل القدری مثل ابن عمر و ابوطلحه روايت نقل كرده است كه رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: آن مردگان (كشتگان بدر) كلام من را می‌‌شنوند و عايشه كه روايت ابن عمر را رد كرده است، به خاطر فهمش از قرآن بوده است و نظر او مردود است.»[5]

روایات سخن گفتن پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با كشتگان بدر در صحیح مسلم و کتب حدیثی معتبر اهل سنت وارد شده[6] و در بعضی از آنها رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) این مردگان را با نام، مورد خطاب قرار داده است.
از این حدیث صحیح، تصریح پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به همراه قسم یاد کردن بر شنیدن مردگان و عدم تخصیص به کشتگان بدر به دست می‌آید؛ تأویلاتی که برخی از صحابه آورده‌اند نیز روایت صحیح مذکور را خدشه‌دار نمی‌کند. آنان نقل دیگری را در رد این حدیث نیاورده‌اند؛ بلکه به اجتهاد و فهم خود، مدلول حدیث را نپذیرفته‌اند یا به آیاتی همچون آیه 80 سوره نمل و 22 سوره فاطر[7] استناد کرده‌اند که علما منافاتی بین این آیات و احادیث صحیح ندیده‌اند و منظور از نشنیدن مردگان را شنیدنی که همراه نفع برای آنان باشد ذکر کرده‌اند.

پی‌نوشت:
[1]. «اعتراف عالم عربستانی به تأیید سماع موتی در اسلام»
[2]. صحیح بخاری، ج5، ص76.
[3]. اضواء البیان، شنقیطی، ج6، ص467.
[4]. صحیح بخاری، ج5، ص77.
[5]. اضواء البیان، شنقیطی، ج6، ص468.
«اعتراف عالم عربستانی به تأیید سماع موتی در اسلام»
[6]. صحیح مسلم، ج4، ص2202 و 2203.
[7]. آیه 80 نمل: «همانا تو نتوانی که مردگان (و مرده دلان کفر) را سخنی بشنوانی.»
آیه 22 فاطر: «و هرگز مردگان و زندگان یکسان نیستند! خداوند پیام خود را به گوش هر کس بخواهد می‌رساند، و تو نمی‌توانی سخن خود را به گوش آنان که در گور خفته‌اند برسانی!»