آیا ابن عربی گوساله پرستی رو خدا پرستی فرض کرده؟ وقتی به گفته ابن عربی گوساله پرستی عین خدا پرستی بود، پس رسالت همه پیامبران به چه خاطر بود؟

پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ صوفی معتقد است؛ عارف کسی ا‌ست که خدا را در اشیاء و بلکه در هر شیئ می‌بیند. در و دیوار و زمین و آسمان همه خدا هستند. گوساله‌ پرستی هم خدا پرستی‌ است. [1]

دیدن خداوند در شکل ‌های مختلف، از جمله عقاید عجیب برخی از صوفیه است که سر منشأ آن به نظریه وحدت وجود ابن عربی بر می گردد. محمد علی کرمانشاهی یکی از این توجیهات که توسط ابن عربی مطرح شده را در کتاب خود آورده که ابن عربی می‌ گوید: «حق‌تعالی هارون را یاری نکرد تا آنکه سامری غالب شده و مردم را گوساله ‌پرست گردانید. بنابراین بود که خدا خواست در همه صورت پرستیده شود.» [2]

درباره وحدت وجود چندین نظریه و دیدگاه وجود دارد و مناقشات و اختلافات زیادی درباره وحدت وجود هست، تا جایی که در بین خود بزرگان صوفیه نیز چندین دیدگاه مختلف وجود دارد. دکتر عبدالحسین زرین کوب در کتاب ارزش میراث فرهنگی صوفیه می گوید: «اولین کسی که وحدت وجود را مطرح کرد ابن عربی بود که در واقع مذهب و مشرب عرفانی اوست.» [3]

یکی از مشهورترین این نظریه ها، نظریه وحدت وجود ابن عربی است. در این نظریه متصوفه قائلند که در هستی یک حقیقت بیشتر نیست و بقیه همگی مظاهر و تجلیات آن حقیقت واحدند،‌ که در آیینه‌ های رنگارنگ ماهیات جلوه‌ گر شده است. به بیان دیگر در هستی بود، یکی است و بقیه نمودهای خیالی او می‌ باشند. این حقیقت در تعبیر وحی اینگونه بیان شده که: فاینما تولّوا فثم وجه الله [بقره / 15] هر کجا نظر کنی جلوه اوست.» [4] زیر سؤال رفتن رسالت پیامبران الهی از جمله مفاسد نظریه وحدت وجود صوفیانه ابن عربی است که علمای زیادی به آن اشاره و مورد نقد قرار داده اند.

علامه جعفری ازجمله اندیشمندان و متفکران معاصری بود که انتقادات جدی به مکتب وحدت وجود داشت و آن را مخالف رسالت پیامبران می دانست. وی در کتاب مبدأ أعلی با دلایلی به نقد وحدت وجود پرداخته و می نویسد: «مکتب وحدت وجود و موجود، با روش انبیاء و سفرای حقیقی مبدأ أعلی، تقریبا دو جاده مخالف بوده و به همدیگر مربوط نیستند، زیرا انبیاء همگی و دائما بر خدای واحد، ماوراء سنخ این موجودات مادی و صوری، تبلیغ و دعوت کردند و معبود را غیر از عابد تشخیص و خالق را غیر از مخلوق بیان کرده‌ اند.»

دکتر یحیی یثربی نیز در توضیح و نقد این دیدگاه ابن عربی می نویسد: «چنانچه پیدا است توحید در نظر علمای دین، یعنی نفی خدایان و معبودهای مختلف و متعدد و قبول یک خدا یعنی لا اله الّا اللّه و این مطلبی است روشن و آشکار که نیازی به هیچگونه تفسیر و توضیح و دقّت و تأمل فوق العاده ندارد. اما توحید عرفان به معنی وحدت وجود و موجود مقوله دیگری است که بر اساس آن تنها یک حقیقت، وجود واقعی دارد و پدیده های دیگر همه مظاهر و تعنیات آن حقیقت اند و با این حساب، باید همه چیز خدا و خدا همه چیز بوده باشد. این هم چیزی است که نه با متون شرعی قابل تطبیق است و نه با مبانی عقاید دینی سازگار.» [5]

در نتیجه همانطور که بیان شد نظریه وحدت وجود صوفیانه زوایه زیادی با روش انبیاء و مبانی و اصول عقاید دین اسلام دارد ولی متصوفه برای پیش برد اهداف و مقاصد خویش همواره از مروجان این نظریه و این تفکر هستند.

پی نوشت:
[1]. محمد بن علی بن عربی، فصوص الحکم، چاپ بیروت با تعلیمات ابی العلاء عفیفی. جلد1، صفحه، 291
[2]. بهبهانی (کرمانشاهی)، محمدعلی، خیراتیه، نشر انصاریان، قم، 1371 ه‌ق، ج 1، ص 24
[3]. دکتر زرین کوب، عبدالحسین، ارزش میراث فرهنگی صوفیه، ص 109 و 110
[4]. همان، ص 110
[5]. یثربی، سید یحیی، فلسفه عرفان، نشر موسسه بوستان کتاب، 1397، ص 148