پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ از مهم‌ترین آموزه‌ها در عرفان اسلامی دعا و نیایش است. در حقیقت دعا همان نیاز درونی و فطری بشر است، که با ابراز نیاز بنده به پرودگار از طریق لسانی انجام می‌شود.

در دعا انسان‌ها مستقیماً و بدون هیچ گونه واسطه و زحمتی با خالق خود و تمام هستی ارتباط برقرار کرده و مشکلات روحی و جسمی خود را عرضه می‌دارند. دعا تکیه گاهی است که یک عارف با تکیه برآن، به قدرت لایتناهی خداوندی متصل شده و تمامی امورات خود را به او تفویض می‌کند.

نیایش و دعا در کسب آرامش روحی و همچنین کاستن از فشارهای روانی در دنیای مدرن نقش بسزایی دارد. در دعا انسان با برون ریزی مشکلات و صحبت کردن با پرودگار، به تسکین اعجاب‌انگیزی دست پیدا می‌کند. به همین خاطر به مثابه شیوه‌ای برون ریز مطرح است.[1] زیرا به هنگام دعا و نیایش، علائم فیزیولوژیکی ناشی از اضطراب و فشارهای روانی در فرد به شدت کاهش می‌یابد.[2]

طبق فرموده قرآن کریم انسان هنگام دعا کردن به یاد خدا بوده و خداوند نیز به یاد او است. خداوند می‌فرماید: «فَاذْكُرُونِی أَذْكُرْكُمْ[بقره/152]؛ پس مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم.» از امام علی (علیه‌السلام) نیز روایت شده است:«احب الاعمال الی الله تعالی فی الارض الدعا؛[3] محبوبترین کارها به سوی خدا در همه روی زمین، دعاست.»

در جایی دیگر فرموده‌اند:«الدعا مفاتیح النجاح، و مقالید الفلاح، و خیرالدعا ما صدر عن صدر نقی و قلب تقی، و فی المناجاه سبب النجاه و بالاخلاص یکون الخلاص؛[4] دعا کلیدهای پیروزی، و مخازن کامیابی است، بهترین دعا، دعایی است که از سینه صاف، و دل پاک درآید، در مناجات وسیله نجات، و رهائی به اخلاص است.»

از امام صادق (علیه السلام) نیز روایت شده است:«. . . فاذا نزل البلاء فعلیکم بالدعا والتضرع الی الله؛[5] هنگامی که بلا نازل شود، حتما به دعا و زاری به درگاه خدا روی آورید».درجایی دیگر نیز فرموده‌اند:«علیک بالدعا، فان فیه شفا من کل دا؛[6] بر تو باد به دعا، زیرا دعا درمان از هر دردی است.»

دعا آن‌چنان قدرتی دارد که انسان با مجهز شدن به آن، از صلح و آرامش لبریز شده و خود را همیشه در محضر خداوند بی‌همتایی که برآورنده تمام نیازها و احتیاجات مادی و معنوی بشر است می‌بیند.

از خصوصیات بارز و بی‌بدیل عرفان اسلامی، ارتباط یک عارف و انسان خدا جو، در هر زمان و مکانی با خداوند متعال است. ارائه حاجت و مشکلات در تمامی حالات و لحظات، انسان را از غم تنهایی و غلبه مشکلات رهانیده و برای انسان امید، آرامش، امنیت، کاهش افسردگی، کاسته شدن تنش‌های ذهنی و... را به همراه دارد.

وقتی انسان بتواند در تمامی حالات و لحظات با خدای خود راز و نیاز کرده و دردها و نگرانی‌های خود را به او عرضه کند، بی شک در غلبه کردن بر مشکلات موفق بوده و از احساس بی‌پناهی و تنهایی که عوارض زندگی دنیای مدرن است، رها خواهد شد. کسی که با ذکر و دعا، دامنه ارتباط خود را می‌گستراند، می‌تواند در مقابل مصائب زندگی به آرامش رسیده و با تکیه بر خداوند به نقطه اطمینانی نائل گردد.[7] 

البته اصول و روش دعا و نحوه و قواعد انجام آن، موضوعی است که در عرفان و آموزه‌های اسلامی مفصلاً به آن پرداخته شده است. اما در معنویت‌های نوظهور و کاذب، با برداشت‌های مادی و موهوم از خدا، ازهمان ابتدا انسان را با خدایی مادی و ساخته و پرداخته ذهن مواجه کرده‌اند؛ خدایی که هرگز نمی‌توان طلب آرامش و امنیت از او داشت، چون مثل انسان محدود و مادی بوده و موجودی که خود نیازمند باشد، هرگز نمی‌تواند نیازهای دیگران را تامین کند.

پی‌نوشت:

[1]. نجاتی، قرآن و روان‌شناسی، ترجمه عباس عرب، نشر آستان قدس، ص47.
[2]. نیکبخت، استعانت از قرآن کریم در شفای جسمانی، تهران، نشر قبله، ص 59.
[3]. شیخ کلینی، کافی، نشر دارالکتب الاسلامیه، ج 2، ص 467.
[4]. ملا محسن فیض کاشانی، محجه البیضا، نشر جامعه مدرسین، ج 2، ص 285 و 284.
[5]. همان.
[6]. محمدی ری شهری، ميزان الحكمة، کتابخانه فقاهت، جلد2، صفحه 870.
[6]. سبحانی نیا محمد، جوان و آرامش، نشر بوستان کتاب، ص 58.