بدیهی است که مقام رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نزد پروردگارعالم، بالاتر از همه‌ی انبیا و اولیا و شهدا قرار دارد. قرآن کریم در این‌باره می‌فرماید: «وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ وَحَسُنَ أُولَئِكَ رَفِيقًا.[نساء/69] و هر كه از خدا و پيامبرش اطاعت كند، همراه با كسانى خواهد بود كه خدا نعمت‌شان داده است، چون انبياء و صديقان و شهيدان و صالحان، و اينان چه نيكو رفيقانند.» باید گفت هنگامی‌که مزد تبعیت از رسول خدا، هم‌نشینی با انبیاء و شهدا است، پس می‌توان نتیجه گرفت که مقام رسول خدا، افضل از تمام خلقت است؛ اما آن‌چه در روایات شیعه و اهل سنت مشهور است، خدای رحمان علاوه بر آن‎‌که بهترین نوع حیات را نصیب بندگان خاص خود قرار می‌دهد، زیباترین نوع هجرت از دنیا که همان شهادت است را برای خوبان خود می‌پسندد. بر اساس مستندات تاریخی و روایی، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و ائمه‌ی اطهار (علیهم‌السلام) با شهادت، جان خود را به پروردگار عالم تقدیم کرده‌اند و شهادت حضرات معصومین (علیهم‌السلام) به وسیله‌ی مسمومیت و یا به وسیله‌ی تیغ شمشیر بوده است.

مرحوم خزاز، از علمای مشهور شیعه، در کتاب خود می‌نویسد: امام مجتبی (علیه‌السلام) در خطابه‌ای که بعد از شهادت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) برای مردم بیان کردند، به نقل از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «امر خدا بر آن است که دوازده امام از اهل بیت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) خواهند بود، تمامی آن‌ها یا با شمشیر کشته می‌شوند و یا با زهر مسموم می‌شوند.»[1]

علاوه بر علمای شیعه، محدثین مشهور اهل سنت نیز در روایات خود به شهادت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله)  اشاره کرده‌اند. احمد بن حنبل، یکی از ائمه‌ی چهارگانه‌ی اهل سنت در کتاب مسند با توجه به شهادت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌نویسد: «از عبدالله بن مسعود روايت شده: اگر ۹ بار قسم بخورم که رسول خدا کشته شده، برايم محبوب‌تر است از اين‌که يک بار قسم بخورم که او کشته نشده است؛ زيرا خداوند او را پيامبر و شهيد قرار داده است.»[2]
اما آن‌چه که مورد توجه علمای شیعه و اهل سنت قرار گرفته، نحوه‌ی شهادت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) است. مرحوم شیخ مفید با توجه به شهادت حضرت در روزهای پایانی ماه صفر در کتاب خود می‌نویسد: «رسول خدا در روز دوشنبه، دو روز مانده به پایان ماه صفر سال دهم هجرت، در حالی‌که مسموم شده بود، رحلت کرد.»[3]
ابن سعد عالم مشهور اهل سنت در کتاب خود به نحوه‌ی شهادت پیامبر به علت دشمنی یهود با ایشان بعد از جنگ خیبر اشاره می‌کند. او در یک روایت طولانی به شهادت پیامبر اذعان می‌کند و می‌نویسد: «بعد از فتح خیبر، زنی به نام زینب که برادر زاده‌ی مرحب یهودی بود و در جنگ خیبر کشته شده بود، تحقیق کرد که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) کدام قسمت از گوشت گوسفند را بیشتر دوست دارند؟ به او جواب دادند که سر دست آن را. سپس زن یهودی یک گوسفند را ذبح کرد و بعد از مشورت، مهلک‌ترین سمی را که کسی از آن نجات پیدا نمی‌کند، انتخاب کرد و گوشت گوسفند و به طور خاص، سردست‌ها را به زهر آغشته کرد. بعد از غروب آفتاب که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نماز مغرب را به جماعت اقامه کردند و در حال برگشت به منزل بودند، زینب را دیدند که در مسجد نشسته بود. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) دلیل ماندش در مسجد را پرسیدند. او در جواب حضرت گفت: ای پیامبر خدا! هدیه‌ای برای شما آوردم. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) هدیه را پذیرفتند و با بعضی از اصحاب مشغول به خوردن آن گوسفند مسموم شدند؛ ... یکی از کسانی‌که با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در خوردن غذا همراه بود، بشر بن براء نام داشت. پیامبر هنوز چند لقمه‌ای میل نکرده بودند که فرمودند که دست از خوردن این گوسفند بردارید. به من خبر دادند که این گوسفند مسموم است. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) علت مسموم کردن گوسفند را از آن زن یهودی پرسیدند. او گفت، به دلیل آن‌که بستگان من در جنگ خیبر کشته شدند و این غذای مسموم، انتقام خون آنان بود.» ابن سعد در ادامه می‌نویسد: «پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در حالی از دنیا رفت که شهید شده است.»[4]
شبیه آن‌چه را که ابن سعد در طبقات بیان کرد، مرحوم طبرسی، مفسر مشهور شیعه نیز در تفسیر شریف مجمع‌البیان، بیان می‌کند و علت شهادت حضرت را غذای مسموم معرفی می‌کند.[5]
مسمومیت حضرت بعد از جنگ خیبر، بین مردم و اصحاب مشهور بوده است. احمد بن حنبل در مسند خود به علت شهادت حضرت از زبان مبارک ایشان اشاره می‌کند و می‌نویسد: «ام مبشر در ایام بیماری رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به عیادت حضرت آمد و به حضرت عرض کرد، پدر و مادرم به فدای شما ای رسول خدا! برای من مشخص است که کسالت شما از همان غذای مسموم آن زن یهودی خیبری است که فرزند مرا نیز به شهادت رساند. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: من هم دلیل بیماری‌ام را همان مسمومیت می‌دانم و این بیماری مرا خواهد کشت.»[6]
مرحوم علامه مجلسی در کتاب شریف بحار، به نقل از کتاب سلیم بن قیس از عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب نقل می‌کند، پیامبر خطبه‌ای خواندند و توضیحاتی را درباره‌ی نحوه‌ی شهادت وجود مبارک‌شان و ائمه‌ی معصومین (علیهم‌السلام) بیان کردند و فرمودند: «ای مردم، هنگامی‌که من به شهادت رسیدم، علی (علیه‌السلام) أولی به نفس شما از خود شما است، و زمانی که علی به شهادت برسد، فرزندم حسن أولی به نفس مؤمنین است و بعد از او حسین اولی به نفس شما است. [تا آن‌جا که پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نام هر یک از ائمه را بردند] سپس امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در حالی‌که گریه می‌کردند، خدمت پیامبر عرضه داشتند: پدر و مادرم به فدایت شما؛ آیا شما نیز کشته می‌شوید؟ رسول خدا فرمودند: بله! با مسمومیت کشته می‌شوم... .»[7]
آن‌چه به اتفاق علمای شیعه و اهل سنت قطع به یقین و مسلم است، وجود مقدس رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با شهادت از دنیا رحلت کرده‌اند. اما یک نکته‌ای را فقط به اشاره بیان باید کرد و آن تعدد مسمومیت‌های حضرت بوده که در روزهای پایانی عمر مبارک نیز این واقعه تکرار شده است. قطعاً باید گفت که رسول گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) زیبنده‌ی شهادت هستند. چرا که ثمره‌ی تبعیت از ایشان، معیت و همراهی با انبیاء و اولیاء و شهدا و صدقین را به بار می‌آورد. شفاعت ایشان در قیامت آرزوی هر مؤمنی است.

پی‌نوشت:

[1]. خزاز رازى، كفاية الأثر، بيدار - قم، 1401 هـ، ص162. «وَ لَقَدْ حَدَّثَنِي جَدِّي رَسُولُ اللَّهِ ص ... مَا مِنَّا إِلَّا مَقْتُولٌ‏ أَوْ مَسْمُوم‏.»
[2]. أحمد بن حنبل، مسند أحمد، محقق: شعيب الأرنؤوط، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، 1421 هـ، ج6، ص115. «عَنْ عَبْدِاللَّهِ، قَالَ: لَأَنْ أَحْلِفَ بِاللَّهِ تِسْعًا،... وَجَعَلَهُ شَهِيدًا.»
[3]. شیخ مفيد، المقنعة، كنگره جهانى هزاره شيخ مفيد - قم، چاپ اول، 1413 هـ، ص456. «رسول الله (ص) ‏محمد بن عبدالله ... و قبض‏ بالمدينة مسموما‏ً.»
[4]. ابن سعد، طبقات الكبرى، محقق: إحسان عباس، دار صادر – بيروت، چاپ اول، 1968 م، ج2، ص201. «لَمَّا فَتْحَ رَسُولُ اللَّهِ صلّى الله عليه وسلم خَيْبَرَ ... وَتُوُفِّيَ رَسُولُ اللَّهِ صلّى الله عليه وسلم شَهِيدًا.»
[5]. شيخ طبرسی، تفسير مجمع البيان، دارالمعرفة، ج9، ص184. «ولما اطمأن رسول الله (ص) أهدت له زينب ... مات شهيدا مع ما أكرمه الله به من النبوة.»
[6]. احمد بن حنبل، مسند أحمد، محقق: أبوالمعاطی، عالم الكتب – بيروت، چاپ اول، 1419 هـ، ج6، ص18. «أَنَّ أُمَّ مُبَشِّرٍ دَخَلَتْ عَلَى رَسُولِ اللهِ ... هَذَا أَوَانُ قَطْعِ أَبْهَرِي.»
[7]. علامه محمدباقر مجلسى، بحار الأنوار، دار إحياء التراث العربی - بيروت، چاپ دوم، 1403 هـ، ج‏33، ص267. «اخبار رسول الله (ص) عن شهادة نفسه ... نعم ، أهلك شهيدا بالسم.»

محمدجواد مهریار