در قرن چهارم واقعه­ای به­وقوع پیوست که نقطه عطف برای تصوف بود و آن ایجاد اوّلین خانقاه است. واژه خانقاه به ­صورت­های مختلف خوانده و نوشته می­شود. بیشتر تلفظ ها عبارت­ اند از: خانگاه، خوانقاه،

خانه­گاه، خانجاه، خانقه، خانگه. این واژه، 33 نوع نوشتاری دارد.

برای «خان» معانی گوناگونی در نظر گرفته­اند که عبارت­اند از:

- خان > کاروانسرا

- خان > معبد و پرستشگاه

ز یزدان چو شاه آرزو یافت

ز دریا سوی خان آذر شتافت

- خوان > سفره

چنان پهن خوان کرم گسترد   

که سیمرغ در قاف حسرت خورد

- خان > حاکم

«گاه» هم به چند معنا آمده است:

- گاه >  سریر و تخت پادشاهی

- گاه > زمان و هنگام

- گاه > جا و مکان

خانقاه را بیشتر به معنای معبد و پرستشگاه و سفره دانسته ­اند و اوّلین خانقاه به شهادت خود صوفیه در قرن چهارم هجری توسط امیری مسیحی در رمله شام برای صوفیان ساخته شد.

می ­نویسند: امیری ترسا به شکار رفته بود که در راه دو تن از این طایفه را دید که فرا هم رسیدند و دست در آغوش یکدیگر کردند و بنشستند و آنچه داشتند از خوردنی پیش نهادند و به خوردنی. آنگاه برفتند. امیر ترسا را معامله و همان­جا الفت ایشان با یکدیگر خوش آمد. یکی از ایشان را طلب کرد و پرسید: آن کی بود؟ گفت: ندانم. گفت: از کجا بود؟ گفت: ندانم. گفت: تو را چه بود؟ گفت: هیچ چیز. امیر گفت: پس این چه الفت بود که شما را با یکدیگر بود؟ درویش گفت: این ما را طریقت است. گفت: شما را جایی هست که آنجا فراهم آیید؟ گفت: نی. گفت: پس من برای شما جایی سازم تا با یکدیگر آنجا فراهم آیید. پس آن خانقاه به رمله بساخت! 1

اندک اندک صوفیان هر کجا رفتند، خانقاهی ساختند و اینگونه مساجد ترک شد و موقوفات برای خانقاه­ها معین نمودند و آدابی بنا نهادند؛ حتی برای ورود به خانقاه آداب و رسوم خاصی ساختند و برای هر خانقاه یک متولی به­ نام شیخ درست کردند.2

مستر همفر، جاسوس انگلیس در کشورهای اسلامی، در خاطرات خود برنامه دولت انگلستان را در مورد اسلام این­گونه بیان می­کند:

گسترش همه­جانبه خانقاه­های دراویش، تکثیر و انتشار رساله­ها و کتاب­هایی که مردم عوام را به روی گرداندن از دنیا و مافیها و گوشه­گیری سوق می­دهد، مانند مثنوی مولوی و احیاء العلوم غزالی .3

اگر مسجد پایگاه رسمی اسلام است، در مقابل، خانقاه همیشه پایگاه مخالفان اسلام و کانون توطئه علیه اسلام بوده است.

ارزش مسجد در اسلام بسیار زیاد است؛ زیرا مهم­ترین کانون تربیت اسلامی می­باشد. پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمودند: «رفت وآمد به مساجد رحمت است و خودداری از رفتن به مساجد نفاق است» 4

و در روایتی دیگر می­فرمایند: «مساجد خانه­های افراد با تقوا می­باشد». 5

همچنین حضرت علی (ع) می­فرمایند: «مساجد بهترین قطعات زمین هستند و ارزشمندترین انسان­ها در پیشگاه با عظمت خداوند کسی است که نخستین شخص در رفتن به مسجد و آخرین نفر در بیرون آمدن از آن بوده باشد». 6

پرسش ما از متصوفه این است که  چرا خانه­های خدا را رها کرده و در خانقاه­ها سکونت گزیده­اید؟ و چرا در بین صفوف مسلمانان تفرقه ایجاد می­کنید؟

البته برخی فرقه­های صوفیه به دلیل ترس از مردم، اسم خانقاه­های خود را به حسینیه تغییر داده­اند؛ اما برنامه­های همیشگی خود را انجام می­دهند.

چرا در برخي فرقه ها، مانند فرقه نعمت اللهي گنابادي ، پشت سر علما نماز نمي خوانند و براي خود مجاز نماز درست كرده اند.

------------------------------------------------------------------------------------------

منابع:

 1 . نفحات الانس، ص31؛ طرایق الحقایق، ج1، ص80.

 2. سفرنامه ابن بطوطه، ص26.

3 . خاطرات مستر همفر،ص 65.

 4. کنزالعمال، ص570.

 5 . جامع الاحادیث شیعه، ج 4، ص 437.

 6 . سفینه البحار، ج 1، ص600.