پایگاه جامع فرق، ادیان ومذاهب_ در صحیح بخاری ابن عباس، از پیامبر اکرم نقل می‌کند که: «پیامبر فرمود: تمام درها به مسجدالنبی بسته شود، غیر از درب خانه ابوبکر.»[1] قبل از این هم در این کتاب از ابن عباس نقل کرده بود که پیامبر اکرم در سال آخر عمر شریفشان، در حالی‌که در مریضی منجر به فوتشان بودند، در مسجدالنبی به منبر رفتند و در ضمن کلامشان فرمودند: تمام پنجره‌ها به مسجدالنبی بسته شوند، غیر از پنجره خانه ابوبکر.[2]
ابن حجر عسقلانی نیز در شرح خود بر صحیح بخاری توضیح می‌دهد که باب در نقل اول، منظور پنجره، است، و نگاه داشتن این پنجره برای ابوبکر اشاره‌ای از طرف پیامبر است برای خلافت ابوبکر.[3] اما در ادامه ابن حجر اقرار می‌کند که روایتی با سند قوی در معجم الاوسط طبرانی و مسند احمد و سنن نسائی وجود دارد که درب خانه‌ها به مسجدالنبی مسدود شد، غیر از درب خانه امیرالمؤمنین.[4]

سپس ابن حجر می‌گوید: ابن جوزی حدیث فضیلت امیرالمؤمنین را در کتاب «الموضوعات» به‌عنوان حدیث جعلی آورده و بعضی از طریق‌های این حدیث را تضعیف کرده، در صورتی‌که این موارد نمی‌تواند مشکلی برای این حدیث با زیادی طریق‌هایش باشد.[5] او هم‌چنین برای جعلی دانستن حدیثی که در آن آمده تمام درها به مسجدالنبی بسته شد، غیر از درب خانه امیرالمؤمنین گفته که با روایاتی شبیه همین در مورد ابوبکر مخالف است و گمان کرده که شیعیان این حدیث را جعل کرده‌اند، در صورتی‌که در این مورد هم خطای زشتی کرده است؛ او در این مورد احادیث صحیح را با گمان به تعارض احادیث رد کرده، با این‌که جمع بین دو حدیث ممکن است.[6]

جمع بین روایات

ابن حجر عسقلانی از بزار نقل می‌کند که او در مسند خویش در جمع بین روایات گفته که این واقعه دو مرتبه اتفاق افتاده، در مرتبه اول پیامبر اکرم تمام درها را به مسجدالنبی بسته، غیر از درب خانه امیرالمؤمنین و در مرتبه دوم پیامبر تمام درها را به مسجدالنبی بسته غیر از درب خانه ابوبکر؛ سپس ابن حجر می‌گوید این وجه جمع درست نیست، مگر این‌که حمل شود بر این‌که در حدیث اول باب را درب حقیقی خانه بدانیم و در حدیث دوم، باب را بر درب مجازی، (خوخه و پنجره) حمل کنیم، که در برخی از طرق این حدیث به خوخه تصریح شده است؛ پس هنگامی‌که پیامبر اکرم دستور به بستن درب خانه‌ها به مسجدالنبی داد و فقط امیرالمؤمنین را استثنا نمود، اصحاب برای نزدیک شدن و تقرب به مسجد، پنجره‌هایی در دیوار خانه خود رو به مسجد ایجاد کردند، سپس پیامبر دستور به بستن این پنجره‌ها نیز صادر نمود که در این وقت، ابوبکر را استثنا کرد، که این وجه جمع بین دو روایت مشکلی ندارد.[7] و طحاوی در کتاب «مشکل الآثار» و کلاباذی در «معانی الاخبار» این‌گونه بین این دو روایت جمع کرده‌اند، و تصریح کرده‌اند که خانه ابوبکر دری خارج مسجد داشت و پنجره‌ای رو به مسجد و خانه امیرالمؤمنین فقط یک درب به داخل مسجدالنبی داشت.[8]

پی‌نوشت:

[1]. «بَابُ قَوْلِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «سُدُّوا الأَبْوَابَ، إِلَّا بَابَ أَبِي بَكْرٍ» قَالَهُ ابْنُ عَبَّاسٍ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ.» صحیح بخاری، بخاری، دار طوق النجاة، 1422هـ، ج5، ص4.
[2]. عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي مَرَضِهِ الَّذِي مَاتَ فِيهِ، عَاصِبٌ رَأْسَهُ بِخِرْقَةٍ، فَقَعَدَ عَلَى المِنْبَرِ، فَحَمِدَ اللَّهَ وَأَثْنَى عَلَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: «... سُدُّوا عَنِّي كُلَّ خَوْخَةٍ فِي هَذَا المَسْجِدِ، غَيْرَ خَوْخَةِ أَبِي بَكْرٍ» صحیح بخاری، بخاری، دار طوق النجاة، 1422هـ، ج1، ص100.
[3]. «فِي أَخْبَارِ الْمَدِينَةِ أَنَّ دَارَ أَبِي بِكْرٍ الَّتِي أَذِنَ لَهُ فِي إِبْقَاءِ الْخَوْخَةِ مِنْهَا إِلَى الْمَسْجِدِ كَانَتْ مُلَاصِقَةً لِلْمَسْجِدِ.» فتح الباری، ابن حجر عسقلانی، دارالمعرفة، بيروت، 1379ق، ج7، ص14.
[4]. «حَدِيثُ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ قَالَ أَمَرَنَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِسَدِّ الْأَبْوَابِ الشَّارِعَةِ فِي الْمَسْجِدِ وَتَرْكِ بَابِ عَلِيٍّ أَخْرَجَهُ أَحْمَدُ وَالنَّسَائِيُّ وَإِسْنَادُهُ قَوِيٌّ وَفِي رِوَايَةٍ لِلطَّبَرَانِيِّ فِي الْأَوْسَطِ رِجَالُهَا ثِقَاتٌ مِنَ الزِّيَادَةِ فَقَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ سَدَدْتَ أَبْوَابَنَا فَقَالَ مَا أَنَا سَدَدْتُهَا وَلَكِنَّ اللَّهَ سَدَّهَا وَعَنْ زَيْدِ بْنِ أَرْقَمَ قَالَ كَانَ لِنَفَرٍ مِنَ الصَّحَابَةِ أَبْوَابٌ شَارِعَةٌ فِي الْمَسْجِدِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ سُدُّوا هَذِهِ الْأَبْوَابَ إِلَّا بَابَ عَليّ.» فتح الباری، ابن حجر عسقلانی، دارالمعرفة، بيروت، 1379ق، ج7، ص14.
[5]. «وَقد اورد بن الْجَوْزِيِّ هَذَا الْحَدِيثَ فِي الْمَوْضُوعَاتِ أَخْرَجَهُ مِنْ حَدِيثِ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ وَزَيْدِ بْنِ أَرقم وبن عُمَرَ مُقْتَصِرًا عَلَى بَعْضِ طُرُقِهِ عَنْهُمْ وَأَعَلَّهُ بِبَعْضِ مَنْ تُكُلِّمَ فِيهِ مِنْ رُوَاتِهِ وَلَيْسَ ذَلِكَ بِقَادِحٍ لِمَا ذَكَرْتُ مِنْ كَثْرَةِ الطُّرُقِ.» فتح الباری، ابن حجر عسقلانی، دارالمعرفة، بيروت، 1379ق، ج7، ص15.
[6]. «وَأَعَلَّهُ أَيْضًا بِأَنَّهُ مُخَالِفٌ لِلْأَحَادِيثِ الصَّحِيحَةِ الثَّابِتَةِ فِي بَابِ أَبِي بَكْرٍ وَزَعَمَ أَنَّهُ مِنْ وَضْعِ الرَّافِضَةِ قَابَلُوا بِهِ الْحَدِيثَ الصَّحِيحَ فِي بَابِ أَبِي بَكْرٍ انْتَهَى وَأَخْطَأَ فِي ذَلِكَ خَطَأً شَنِيعًا فَإِنَّهُ سَلَكَ فِي ذَلِكَ رَدَّ الْأَحَادِيثِ الصَّحِيحَةِ بِتَوَهُّمِهِ الْمُعَارَضَةَ مَعَ أَنَّ الْجَمْعَ بَيْنَ الْقِصَّتَيْنِ مُمْكِنٌ.» فتح الباری، ابن حجر عسقلانی، دارالمعرفة، بيروت، 1379ق، ج7، ص15.
[7]. «وَقَدْ أَشَارَ إِلَى ذَلِكَ الْبَزَّارُ فِي مُسْنَدِهِ فَقَالَ وَرَدَ مِنْ رِوَايَاتِ أَهْلِ الْكُوفَةِ بِأَسَانِيدَ حِسَانٍ فِي قِصَّةِ عَلِيٍّ وَوَرَدَ مِنْ رِوَايَاتِ أَهْلِ الْمَدِينَةِ فِي قِصَّةِ أَبِي بَكْرٍ فَإِنْ ثَبَتَتْ رِوَايَاتُ أَهْلِ الْكُوفَةِ فَالْجَمْعُ بَيْنَهُمَا بِمَا دَلَّ عَلَيْهِ حَدِيثُ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ يَعْنِي الَّذِي أَخْرَجَهُ التِّرْمِذِيِّ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ لَا يَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ يَطْرُقَ هَذَا الْمَسْجِدَ جُنُبًا غَيْرِي وَغَيْرُكَ وَالْمَعْنَى أَنَّ بَابَ عَلِيٍّ كَانَ إِلَى جِهَةِ الْمَسْجِدِ وَلَمْ يَكُنْ لِبَيْتِهِ بَابٌ غَيْرُهُ فَلِذَلِكَ لَمْ يُؤْمَرْ بِسَدِّهِ وَيُؤَيِّدُ ذَلِكَ مَا أَخْرَجَهُ إِسْمَاعِيلُ الْقَاضِي فِي أَحْكَامِ الْقُرْآنِ مِنْ طَرِيقِ الْمُطَّلِبِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَنْطَبٍ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لَمْ يَأْذَنْ لِأَحَدٍ أَنْ يَمُرَّ فِي الْمَسْجِدِ وَهُوَ جُنُبٌ إِلَّا لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ لِأَنَّ بَيْتَهُ كَانَ فِي الْمَسْجِدِ وَمُحَصَّلُ الْجَمْعِ أَنَّ الْأَمْرَ بِسَدِّ الْأَبْوَابِ وَقَعَ مَرَّتَيْنِ فَفِي الْأُولَى اسْتُثْنِيَ عَلِيٌّ لِمَا ذَكَرَهُ وَفِي الْأُخْرَى اسْتُثْنِيَ أَبُو بَكْرٍ وَلَكِنْ لَا يَتِمُّ ذَلِكَ إِلَّا بِأَنْ يُحْمَلَ مَا فِي قِصَّةِ عَلِيٍّ عَلَى الْبَابِ الْحَقِيقِيِّ وَمَا فِي قِصَّةِ أَبِي بَكْرٍ عَلَى الْبَابِ الْمَجَازِيِّ وَالْمُرَادُ بِهِ الْخَوْخَةُ كَمَا صَرَّحَ بِهِ فِي بَعْضِ طُرُقِهِ وَكَأَنَّهُمْ لَمَّا أُمِرُوا بِسَدِّ الْأَبْوَابِ سَدُّوهَا وَأَحْدَثُوا خِوَخًا يَسْتَقْرِبُونَ الدُّخُولَ إِلَى الْمَسْجِدِ مِنْهَا فَأُمِرُوا بَعْدَ ذَلِكَ بِسَدِّهَا فَهَذِهِ طَرِيقَةٌ لَا بَأْسَ بِهَا فِي الْجَمْعِ بَيْنَ الْحَدِيثَيْنِ.» فتح الباری، ابن حجر عسقلانی، دارالمعرفة، بيروت، 1379ق، ج7، ص15.
[8]. «وَبِهَا جَمَعَ بَيْنَ الْحَدِيثَيْنِ الْمَذْكُورَيْنِ أَبُوجَعْفَرٍ الطَّحَاوِيُّ فِي مُشْكِلِ الْآثَارِ وَهُوَ فِي أَوَائِلِ الثُّلُثِ الثَّالِثِ مِنْهُ وَأَبُو بَكْرٍ الْكَلَابَاذِيُّ فِي مَعَانِي الْأَخْبَارِ وَصَرَّحَ بِأَنَّ بَيْتَ أَبِي بَكْرٍ كَانَ لَهُ بَابٌ مِنْ خَارِجِ الْمَسْجِدِ وَخَوْخَةٌ إِلَى دَاخِلِ الْمَسْجِدِ وَبَيْتُ عَلِيٍّ لَمْ يَكُنْ لَهُ بَابٌ إِلَّا مِنْ دَاخِلِ الْمَسْجِدِ وَاللَّهُ أَعْلَمُ.» فتح الباری، ابن حجر عسقلانی، دارالمعرفة، بيروت، 1379ق، ج7، ص15.