پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از شخصیت‌های مهم و تأثیرگذار در بین اخوان المسلمین، جناب سید قطب است. وی با نوشتن کتاب‌های جذاب، در دل جوانان اهل سنت حرارتی ایجاد کرد، که آنان را به‌سوی عدالت و اسلام‌خواهی فراخواند. سید قطب به‌منزله‌ی یک روشنفکر دست به قلم شد و با شایستگی قلم‌فرسایی کرد؛ هر چند برخی از اصطلاحات و سخنانش باعث سوءاستفاده گروه‌های تکفیری قرار گرفت و جریان‌های تکفیری سلفی از کتاب‌های «معالم فی الطریق» و «ظلال فی القرآن» استفاده کردند و راه تکفیر مسلمانان را در پیش گرفتند؛[1] اما این دلیل نمی‌شود که همه سخنان سید اشتباه باشد، بلکه به قول جناب یوسف العظام، عضو برجسته اخوان المسلمین، سید قطب نیز انسان و جایز الخطاء بود و نباید انتقاد یا دفاع همه‌جانبه از اندیشه سید قطب کرد. بلکه باید واقع‌بینانه هم اشتباهات و هم نقاط مثبت سخنان او را گفت.[2]
سید در رابطه با اسلام و اسلام‌گرایی سخنان زیبایی دارد، که هنوز بعد از چند دهه، طراوت خود را از دست نداده است و شاداب است. وی می‌گوید: اسلام، عبودیت انسان‌ها برای خداست؛ از این طریق که بینش‌ها، عقاید، شرایع، قوانین، ارزش‌ها و موازین خود را فقط از خدا فراگیرند و از بندگی بندگان برهند.[3]
اسلام فقط سخن نیست که بر زبان رانده شود و به‌معنای تولّد یافتن در شهر و دیاری نیست، که پلاکاردی اسلامی و یا عنوانی اسلامی روی آن نصب باشد. اسلام ارثی نیست، که به‌خاطر تولد یافتن در خانه‌ای که پدر و مادر آن مسلمان باشند، به فرد برسد. در اسلام هرگز از سرزمین، نژاد، خویشاوندی‌های سببی و نسبی در قبیله و عشیره سخنی به‌میان نمی‌آید. اسلام انسان‌ها را از دلبستگی به خاک رها ساخت، تا به آسمان‌ها اوج بگیرند و از قید خون و ددمنشی نجاتشان داد، که به بلندای علیین برسند.[4]
بنابراین وطنی که فرد مسلمان بدان عشق می‌ورزد و به دفاع از آن می‌پردازد، قطعه‌ای زمین نیست؛ و نژادی که با آن شناخته می‌شود، نژاد غالب نیست؛ و آن طایفه‌ای که او عضو آن است و از آن دفاع می‌نماید، از نوع قرابت خونی نیست و پرچمی که او بدان افتخار می‌کند و در پای آن جان می‌دهد، پرچم یک قوم نیست و آن پیروزی و نصرتی که او آرزویش را در سر می‌پروراند و به‌خاطر آن خدا را شکر می‌گوید، پیروزی یک سپاه نیست و بلکه آن نصرتی است که در زیر پرچم عقیده ممکن است و در زیر سایر پرچم‌ها به ثمر نمی‌رسد.[5]
وی نظام‌های پیشرفته غربی را نظام‌های جاهلی می‌داند، که فقط در ماده و دنیا پیشرفت کرده‌اند، و علت عقب‌ماندگی مسلمانان در امور دنیوی را در رویگردانی مسلمانان از اسلام می‌داند. سید قطب می‌گوید: «این‌‌‌‌‌‌‌که حال و وضع مردم در نظام‌های جاهلی امروز (نظام‌های غربی) بهتر از ساکنان سرزمین‌های موسوم به وطن اسلامی یا «جهان اسلام» است، به اسلام مربوط نمی‌شود. این‌ها به‌خاطر رها کردن اسلام، به این سیه‌روزی گرفتار آمده‌اند، نه بدان جهت که مسلمان هستند.»[6]

پی‌نوشت:

[1]. فاطمی نژاد، مجید، سلفیه جهادی، انتشارات دارالاعلام، قم، 1394ش، ص22.
[2]. ژیل کوپل، فرعون و پیامبر، ترجمه حمید احمدی، انتشارات کیهان، 1382ش، ص69.
[3]. سید قطب، نشانه های راه، (معالم فی الطریق)، ترجمه: محمود محمدی، نشراحسان، ص127.
[4]. همان، ص121.
[5]. همان، ص122.
[6]. همان، ص133.

نویسنده: مجتبی محیطی