پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ ابن تیمیه می‌گوید: باید به فهم سلف تمسک جست، زیرا فهم سلف (صحابه، تابعین و تابعین تابعین) برتر از فهم خلف (اشاعره، ماتریدیه، صوفیه، متکلمین، عرفاء) است و کسانی‌که فهم خلف را بر فهم سلف مقدم دانسته‌اند، اهل بدعت هستند. این در حالی است که متکلمینِ اشاعره و ماتریدیه و دیگر مذاهب کلامی، فهم خلف را برتر از فهم سلف می‌دانند.
فخر رازی می‌گوید: «فهم سلف سالم‌تر، ولی فهم خلف عالمانه‌تر و حکیمانه‌تر است.» این سخن فخر رازی به مذاق ابن تیمیه خوش نیامده و به‌شدت به مبارزه وی رفته و می‌گوید: چگونه ممکن است، فهم خلف اعلم باشد، در حالی‌که فهم سلف، هم اسلم، و هم اعلم است.[1] چگونه می‌توان گفت، که خیرالقرون[2] (صحابه، تابعین و تابعین تابعین) معنای توحید و صفات را نفهمیده باشند! ولی فلاسفه، پیروان هند و یونان، پیروان مجوس و مشرکان و گمراهان یهود و نصارا، این معانی را فهمیده باشند![3] ابن تیمیه با این سخنان، در صدد اثبات برتری فهم سلف، بر خلف است.
سلفیه (وهابیت و گروه‌های جهادی) اگرچه این عقیده را پذیرفته‌اند، ولی این دیدگاه در بین عموم مسلمین جایگاهی ندارد، بلکه حتی یوسف قرضاوی که از نظر فکری، سلفی است را بر آن داشت، که در برابر سخن ابن‌تیمیه ایستادگی کند، و بگوید: چگونه ممکن است فهم سلف بر فهم خلف برتری داشته باشد، در حالی‌که سلف در بسیاری از موارد، فهم صفات الهی را به‌خدا تفویض می‌کردند و معنای آن را نمی‌دانستند.[4]
قرضاوی تلویحاً به ابن تیمیه می‌گوید: چگونه شما اصرار دارید، که فهم سلف، مقدم بر فهم خلف است، در حالی‌که افراد زیادی از سلف، در جاهای مختلف می‌گفتند، ما معنای صفات خبری را نمی‌دانیم و دانستنش را به خدا وا می‌گذاریم، اکنون چگونه «ندانستن سلف» بر «دانستن خلف» مقدم است!

پی‌نوشت:

[1]. ولا يجوز أيضًا أن يكون الخالفون أعلم من السالفين كما يقوله بعض الأغبياء ممن لم يقدر قدر السلف، بل ولا عرف الله ورسوله والمؤمنين به حقيقة المعرفة المأمور بها من أن «طريقة السلف أسلم وطريقة الخلف أعلم و احکم» ابن تیمیه، الفتوی الحمویه الکبری، محقق: حمد بن عبدالمحسن التویجری، دار الصمیعی، الریاض، الطبعه الثانیه، 1425ق، ج1، ص 185
[2]. ابن تیمیه با استناد به حدیثی از صحیح بخاری و مسلم، قرون ابتدایی اسلام را بهترین قرون معرفی می‌کند و فهم آنان را بر فهم دیگران برتری می‌دهد. «خیر القرون قرنی، ثم الذین یلونهم ثم الذین یلونهم ثم یجیع اقوام یسبق شهادتهم علی یمینهم و یمینهم علی شهادتهم.» نيشابوری، مسلم بن حجّاج، صحیح مسلم،  تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقي، دار إحياء التراث العربي، بيروت، بي تا، ج4، ص1962
[3]. ابن تیمیه، الفتوی الحمویه الکبری، محقق: حمد بن عبدالمحسن التویجری، دار الصمیعی، الریاض، الطبعه الثانیه، 1425ق، ج1، ص 196-200
[4]. قرضاوی، یوسف، الصحوه الاسلامیه من المراهقه الی الرشد، الطبعه الثالثه،مدینه نصر، مصر، دارالشروق، ص202.

نویسنده: مجتبی محیطی