پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ داريوش بزرگ، شاه هخامنشی، به استنادِ ادعاهایِ باستانگرايان، يكی از نقاط اوج در تاريخ ايران باستان است. كتيبه بيستون، كه به دستور او بر سينه‌ی كوهی در حوالی كرمانشاه نگاشته شده، گويای حقايق بسياری از باورها و رفتارهای حكومت آرمانی هخامنشيان است. بخشی از آن را مرور ميكنيم. کتیبه بیستون، ستون 2، بند 7 تا 11:

داریوش شاه گوید: یکی از سرداران ارمنی من به نام دادارشی (Dâdaršiš) را به ارمنستان فرستادم و او را گفتم برو و شورشیان را که خود را به نام من (متعلق به من) نمی‌نامند در هم شکن. پس از این، وی رهسپار شد. آنگاه که به ارمنستان رسید، شورشیان گرد آمدند تا با او نبرد کنند. در زوزاخی (Zûzahya) در ارمنستان صف آرایی کردند. اهورامزدا مرا یاری داد به یاری اهورامزدا ارتش من شورشیان را تار و مار کرد. در روز هشتم ماه توراوخارا (Thûravâharahya: از ماه‌های تقویم باستانی) نبرد آغاز شد. داریوش شاه گوید: برای دومین بار شورشیان گرد آمدند تا رهسپار نبرد با دادارشی گردند. آنان در دژ تیگرا در ارمنستان نبرد کردند. اهورامزدا مرا یاری داد . به خواست اهورامزدا ارتش من شورشیان را تار و مار کرد. این نبرد در روز 18 ماه توراواخارا آغاز شد. داریوش شاه گوید: برای سومین بار شورشیان گرد آمدند تا با سپاه من نبرد کنند. در نزدیکی دژ اویاما (Uyamâ) در ارمنستان صف آرایی کردند.اهورامزدا مرا یاری کرد .به خواست اهورامزدا ارتش من، شورشیان را شکست داد. در روز نهم ماه تایگارچیش (Thâigarcaiš) نبرد آغاز شد. پس از این دادارشی (Dâdaršiš: سردار ارتش داریوش در ارمنستان) منتظر من بود. تا آنکه من به ماد رسیدم. داریوش شاه گوید : سپس من یک نفر پارسی به نام وائومیسا (Vaumisa) را به ارمنستان فرستادم و به او گفتم برو و شورشیان را که خود را به نام ارتش من نمی‌نامد، در هم شکن. پس از این وائومیسا رهسپار شد، آنگاه که او به ارمنستان رسید شورشیان گرد آمدند و رفتند تا با وائومیسا نبرد کنند! در ناحیه ایزالا (Izalâ) در آشور نبرد را آغاز کردند. اهورامزدا مرا یاری داد به خواست اهورامزدا ارتش من شورشیان را تار و مار کرد. در روز 15 ماه آناماک (Anâmakahya) نبرد آغاز شد. داریوش شاه گوید: برای بار دوم شورشیان آمدند تا با وائومیسا نبرد کنند. در ناحیه آئوتیارا (Autiyâra) در ارمنستان نبرد را آغاز کردند. اهورامزدا مرا یاری داد. به خواست اهورامزدا ارتش من سپاه شورشیان را تار و مار کرد. ماه توراواخارا به پایان بود. که آنان نبرد را آغاز کردند. پس از این وائومیسا در انتظارم بود تا آنکه من به ماد رسیدم.[1]

نکته قابل بیان اینکه، مردم ارمنستان، در چند مرحله علیه حکومت داریوش شوریدند، و در هر مرحله‌ای که سرکوب می‌شدند، دوباره تجدید قوا کرده و برای آزادی از یوغ هخامنشیان تلاش می‌کردند. باید توجه کرد که این قیام‌ها، همگی منشأ و ریشه مردمی داشتند. به دو دلیل! نخست اینکه یک شورش صرفاً نظامی؛ با یک بار یا نهایتاً دو بار سرکوب، تقریباً از بین می‌رود. اما قیامی که ریشه مردمی داشته باشد، هر بار که سرکوب می‌شود، دوباره و در مدتی اندک می‌تواند ریکاوری شده و از سر گرفته شود. و این پتانسیل بالا از خواص جامعه انسانی است. دومین دلیل اینکه داریوش، خود به مردمی بودن این قیام‌ها اشاره صریحی دارد هرچند برخی از مترجمین کوشیده‌اند که این قیام‌ها را به سپاهیان شورشی ارمنی نسبت دهند، لیکن در متن کتیبه، صراحتاً این قیام‌ها، مردمی و برخاسته از توده مردم نامیده شده اند. توضیح اینکه در متن کتیبه هنگام سخن گفتن از شورشیان، از واژگانی چون kâra و kâram استفاده شده است، که در پارسی باستان به معنی "مردم" است.[2] یعنی معنای تحت اللفظی عبارات چنین است: «مردم ارمنستان شورش کردند» و «سپاه من، مردم را تار و مار کرد.»

پی‌نوشت:

[1]. متن كامل كتيبه بيستون، خبرگزاری میراث فرهنگی، ۲۷ آوریل ۲۰۱۱، بازبینی‌شده در ۲۹ ژانویه ۲۰۱۴، ستون 2، بند 7-11. همچنین بنگريد به:
The Behistun inscription (translation), by L.W. King and R.C. Thompson, (The sculptures and inscription of Darius the Great on the rock of Behistun in Persia, 1907 London), by livius.org, Column 2, Chapter 7-11
[2]. بنگرید به: Scott L. Harvey, Winfred P. Lehmann, and Jonathan Slocum, Old Persian, Linguistics Research Cnter, The College of Liberal Arts, The University of Texas at Austin, Lesson 8, Nomber 40.
در این واژه‌نامه زبان پارسی باستان آمده است:
.kāra - noun; nominative singular masculine <kāra-> the people