پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ برخی از مورخین می‌گویند که معاویه فردی عالم و دانشمند بود و در همان ابتدای کودکی بسیاری از علوم و فنون عصر خویش را فرا گرفت. در جواب این ادعا باید گفت که؛ نه تنها چنین مطلبی ثابت نشده است، بلکه با مراجعه به تاریخ و تتبع در زندگی شخصی معاویه و اتفاقاتی که در آن دوران افتاد، عکس آن را می‌توان اثبات کرد؛
اولاً: در آن دورانی که خداوند در قرآن از آن به عنوان جاهلیت اولی تعبیر کرده، چه علم و فنی بوده که معاویه همه را فرا گرفته بود.

ثانیاً: فساد، بی‌عفتی و ارتکاب منکرات معاویه در دوران جوانی معروف بود، دیگر وقتی برای فراگیری علوم عصر خود را نداشت.
حضرت علی (علیه السلام) در نامه‌ای نصیحت‌آمیز به عمرو بن عاص او را از نیرنگ معاویه برحذر داشت و فرمود: «تو امور دینی و آیین خود را فدای دنیای کسی قرار دادی که گمراهی او آشکار و پرده عفت را دریده است». [1]
ابن ابی‌الحدید معتزلی شافعی در شرح این کلمات می‌گوید: «معاویه غرق در ارتکاب فحشا و بی‌بندوباری بود، او اهل شب‌نشینی و مجالس عیش و طرب بود، او در شام مشروب می‌خورد، و هیچ تردید و اختلافی نیست که بعد از شهادت حضرت علی (علیه السلام)، آواز گوش می‌داد، و با آوازه خوان‌ها هم صدا و هم نوا می‌شد، و به آنان هدیه می‌داد». [2]

ثالثاً: این چه علم و دانشی است که معاویه آن را فرا گرفته، درحالی‌که وی احکام ساده فقهی و تاریخی را نمی‌دانست.
امام مالک و امام نسایی می‌گویند: «مردی وارد منزل خود شد، بیگانه‌ای را همراه همسر خود دید، بی‌درنگ هر دو را به قتل رساند. حکم آن را از معاویه پرسیدند؛ نتوانست پاسخ دهد. فوراً نامه‌ای برای ابوموسی اشعری نوشت که از حضرت علی (علیه السلام) پاسخ آن را دریافت کند، ابوموسی این سؤال را مطرح کرد، حضرت علی (علیه السلام) فرمود: در قلمرو حکومت من این اتفاق نیفتاده است، راستش را بگویید، این جریان مربوط به کجاست؟ ابوموسی جریان را بازگو کرد، حضرت علی (علیه السلام) فرمود: من ابوالحسنم، اگر آن مرد چهار شاهد نیاورد، باید آماده قصاص باشد». [3]
ابن‌عبدربه اندلسی می‌نویسد: «قیصر روم نامه‌ای به معاویه نوشت، و این سؤالات را از او پرسید:
* آنجا که قبله ندارد، کجاست؟
* آن شخصی که پدر ندارد، کیست؟
* او که فامیل و طایفه ندارد کیست؟
* قبری که با صاحبش حرکت کرد، کدام است؟
* آن سه موجودی که در رحم به وجود نیامدند کدامند؟
* معنای شیء و نصف شیء و لاشیء چیست؟
* برایم ظرفی بفرست که در آن ریشه همه چیز یافت شود.
معاویه که از جواب آن عاجز بود، نامه‌ای به ابن‌عباس نوشت و پاسخ آن را درخواست کرد. ابن‌عباس در جواب نوشت: «آنکه قبله ندارد کعبه است، چون خودش قبله است. آنکه پدر ندارد، حضرت عیسی است. آنکه طائفه و فامیل ندارد، حضرت آدم است. آن قبری که حرکت کرد، نهنگ و داستان حضرت یونس است. آن سه، که در شکم (رحم) به دنیا نیامده‌اند، گوسفند قربانی حضرت ابراهیم، شتر ثمود و مار (اژدها) حضرت موسی است. معنای شیء، عقل و عمل به رهنمون‌های اوست. نصف شیء، کسی است که عقل ندارد ولی به نظرات دیگران عمل می‌کند. لاشیء، کسی است که نه خود عقل دارد و نه از عقل دیگران کمک می‌گیرد، سپس یک ظرف پر از آب برای او فرستاد و فرمود: این ریشه همه چیز است، زیرا؛ وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاء کُلَّ شَیْءٍ حَیٍّ»[4] معاویه این پاسخ‌ها را دریافت کرد و فوراً برای قیصر روم ارسال داشت، قیصر در پاسخ نوشت که: این‌ها از تو نیست، از اهل‌بیت نبوت صادر شده است». [5]
لذا با تتبع در تاریخ از این نمونه‌ها در مورد معاویه بسیار است. [6] حال درباره‌ی معاویه می‌توان گفت که فردی عالم و دانشمند بود و در همان ابتدای کودکی بسیاری از علوم و فنون عصر خویش را فرا گرفت!

پی‌نوشت:

[1]. شرح نهج البلاغة، ابن أبی الحدید، دارإحیاء الکتب العربیة، عیسی البابی الحلبی و شرکاه، ۱۳۷۸ ه.ق، ج 16، ص 160
[2]. همان.
[3]. المؤطأ، إمام مالک، دارإحیاء التراث العربی، بیروت، 1406 ه.ق، ج 2، ص 117 و سنن نسایی، نسائی، دارالفکر، بیروت، 1348 ه.ق، ج 8، ص 231
[4]. سوره انبیاء: 30.
[5]. العقد الفرید، ابن عبدالبر، أندلسی، دارالکتاب العربی، بیروت، لبنان: ج 2، ص 202
[6]. ربیع الأبرار، زمخشری، مؤسسة الأعلمی، بیروت، بی‌تا،: ج 1، ص 722 و بحار الأنوار، علامه‌مجلسی، محمدتقی، چاپ سوم، داراحیاء تراث العربی، بیروت، 1403 ه.ق، ج 10، ص 84 و 88 و 130.