یکی از سر سلسله ها و بزرگانی که صوفیه برای خود معرفی می کنند و برای صوفیه ایشان ازاهمیت بسزایی برخوردار است، معروف کرخی است. چرا که صوفیه معتقدند که اگر سلسله ای نتواند سند خود را به امام معصوم علیه السلام متصل کند در سلسله او خلل وارد شده و از درجه اعتبار ساقط است.  قیل و قالهای فراوان و سخنان بسیاری در مورد معروف کرخی گفته شده و سخنوران و قلم بدستان و پژوهشگران زیادی در این مورد وقت صرف کرده اند اما در نهایت طرفداران صوفیه بر ادعای خود اصرار داشته و منتقدین صوفیه نیز بر گفته خود دلیل آورده و سخن صوفیه را رد کرده اند. اما خواننده باید عاقل باشد و گفته های دو گروه را ببیند سپس قضاوت کند.
چونکه در مورد معروف زیاد سخن گفته شده در این مقاله کوتاه فقط به اشکالات وارده بر وی بسنده می کنیم و جوابهایی موجز برای آن بیان می شود.
اولین ادعای صوفیه این است که معروف کرخی دربان و ملازم امام رضا علیه السلام بوده است و  جامي مي‌گويد: معروف قدس سره از طبقه اولي است و از قدماي مشايخ است. استاد سري سقطي و غير اوست. كنيت او ابومحفوظ، نام پدرش فيروز و برخي گفته‌اند معروف بن علي كرخي، پدر وي مولي بوده و دربان امام علي بن موسي الرضا- رضي الله عنهما-  بوده است و گويند كه بر دست وي مسلمان شده بود، روزي بار داده خلق را ازدحام كردند از پاي درآمد.[1]
نویسندگان صوفیه «معروف كرخی» را تا آخر زندگی‏اش ملازم و دربان حضرت رضا(ع) معرفی کرده اند، بلكه مرگ او را در برابر در خانه آن امام می‏دانند و می‏گویند كه به واسطه ازدحام شیعه بر در خانه، دنده‏های او شكسته شد.[2] معروف در سال 200 (هـ. ق) از دنيا رفت[3] و در مقبره باب الدیر که در جانب غربی بغداد و در کرخ قرار داشت، به خاک سپرده شد.[4]
اما به این نکته باید توجه شود که امام رضا (ع) در خراسان بودند و مرگ معروف در مقابل منزل ایشان رخ داده، بنابراین قبرش در بغداد نیست چون که آن زمان انتقال میت عرف نبوده است. بنابراین امکان دارد معروف کرخی را که ادعا می‌شود دربان امام رضا علیه السلام بوده با معروف کرخی مدفون در گورستان بغداد دو شخص  باشند.

و دیگر اینکه هاشم معروف الحسنی مي‌گويد كه در تاریخ شخصی به نام معروف بن فیروزان کرخی نیست. اینها این اسم را از نام معروف بن خربوذان کرخی که از اصحاب امام صادق (ع)، کاظم (ع) و رضا (ع) بوده است، نمونه ‌برداری کرده‌اند.[5] برخی نیز معتقدند که نام او با یکی از محدثان شیعه یعنی معروف بن خربوذ مکی اشتباه گرفته شده‌است.[6] برخی هم در وجود چنین شخصی و شیعه بودنش تردید کرده‌اند.[7] همچنین مرحوم آیه الله خوئی اسلام آوردن معروف به دست امام رضا علیه السلام را مردود می‌دانند.[8]
ملا علی گنابادی می‌گوید: : معروف در 8 سالگی بدست امام (ع) مسلمان شد و در دربانی امام در سال 200 هجری فوت کرد. [9]

اما از طرف دیگر علامه مجلسی می‌نویسد معلوم نیست معروف کرخی خدمت امام رضا رسیده باشد و اینکه می‌گویند او دربان حضرت بوده است البته غلط است. [10]
حضرت (ع) در مدینه دربان نداشته‌اند و کسانیکه دربانی معروف کرخی را نقل می‌کنند این وظیفه را به دوران ولایتعهدی امام (ع)مربوط می‌دانند. در حالی که ولایتعهدی امام رضا(ع) ازسال 200 ت 203 بوده است و معروف کرخی در سال 200 از دنیا رفته است.
 مسأله اسلام معروف کرخی به دست امام رضا(ع) و ادعای دربانی او برای اولین بار توسط ابوعبدالرحمن سلمی نیشابوری، متوفای 412 هجری قمری (یعنی 230 سال بعد از مرگ معروف) بدون ارائه مأخذ و مدرکی مطرح شده است. وی در طبقات الصوفیه چنین متذکر می‌شود:
« اسلم علی یدی علی ابن موسی الرضا و کان بعد اسلامه لحجیه... »[11] و بعد از او کسانی نظیر ابن خلکان و یافعی[12] و در پی آنها هجویری [13] این ادعا را طرح کرده‌اند و هر کدام نیز کلمه یا جمله ای به آن افزوده‌اند تا اینکه به این ادعای بزرگ رسیده‌اند که معروف بن فیروزان کرخی به دست علی بن موسی الرضا اذن ارشاد و هدایت یافته است.

آنچه كه از اسناد تاريخي و كتب محققين به دست مي‌آيد, غیر واقعی بودن این مساله را به سرحد يقين مي‌رساند و اين چیزی است که بنیان سلسله صوفيه را با خطر مواجه مي‌كند سعي بليغ صوفيه بر اين بوده است تا با اثبات شخصیت معروف کرخی سلسله خود را منظم كنند و نيز آن را به امام معصوم عليه اسلام برساند. اما با كنكاشي دقيق در سير تاريخي كتب محققين، غیر واقعی بودن این مساله بيش از پيش آشكار مي‌شود.
 مشکل سن
قول سلمی را که معروف به دست علی بن موسی الرضا اسلام آورد، نص تامی نیست، زیرا موانعی تاریخی در مورد اسلام ظاهری معروف به دست امام رضا وجود دارد که عبارتند از :
1-    اگر معروف در ۸ سالگی به دست امام اسلام آورده باشد وحال آنکه امام در روز يازدهم ذيقعده سال ۱۴۸ به دنیا آمدند[14] واگر امام در ۲۰ سالگی خود معروف را مسلمان کرده باشند می‌شود سال ۱۶۸ و ۸ سال کم کنیم تا سال دویست سن معروف ۴۰ سال می‌شود وحال آنکه مدعی هستند که در پیری در سال ۲۰۰ در دربانی امام رضا(ع) فوت نموده است. اما اگر به اعتقاد خودشان دردوران امامت امام رضا(ع) مسلمان شده باشد وشروع امامت ایشان سال ۱۸۲ می‌باشد سن معروف در زمان رحلت می‌شود ۲۶ سال ودر حالیکه در پیری مرده است.
2-    اگرفوت معروف کرخی چنان که مشهور است در سال200 اتفاق افتاده باشد پس می‌بایست سن او در هنگام فوت 70 یا 80 سال بوده باشد بنابراین او می‌بایست در سال 120 یا حدود سال 130 متولد شده باشد یعنی نزدیک به 20 سال پیش از تولد امام رضا(ع) پس این که گفته شده است در کودکی به دست امام رضا(ع) ایمان آورده است ظاهرا درست نیست. چگونه ممکن است شخصی که در کودکی به دست امام رضا(ع) مسلمان شده آنگاه همین شخص از اصحاب امام کاظم (ع) باشد؟
3-    امام رضا در سال وفات امام صادق، یعنی در سال ۱۴۸ هجری، متولد شده و در سال ۲۰۳ هجری و در ۵۵ سالگی در طوس به شهادت رسید. از روایات معروف کرخی و حکایاتش و آنچه درباره اش گفته شده است، مشخص می‌شود که وی هنگام وفات نه جوان بوده و نه پیر و حداقل عمرش از ۶۰ سال کمتر نبوده است. این بدین معنی است که او تقریبا هم سن امام رضا بوده و بنابر این در اینجا مشکلی مبنی بر قبول این روایت که معروف کرخی در کودکی از خانواده اش گریخت و به دست امام رضا اسلام آورد، پیش می‌آید که اسلام آوردن یک کودک به دست کودک دیگر معنی ندارد.
در نهایت طبق شواهد تاریخی و اقرار و گفتار صوفیه و تاریخ نگاران و موثقین فنون مربوطه منسوب کردن معروف کرخی به ائمه علیهم السلام  بنا بر آنچه که صوفیه ادعا می کنند، باطل است و در ادعای انتساب سلسله صوفیه به معصومین علیه السلام خصوصا حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام کذب محض است.
پی نوشتها:
...................................................................
1-    عبدالرحمن جامي، نفحات الانس، ص38و39، سلمی(طبقات سلمی،ص 58) و خواجه عبدالله انصاری (طبقات صوفیه، ص 83) و منابع پس از این دو، چون کشف المحجوب و تذکره الاولیا و رساله‌ي قشیریه، و منابع بعد از آن‌ها، تأکید شده است که معروف کرخی به دست حضرت رضا(ع) اسلام‌ آورده و پس از مرگ امام رضا(ع) نیز هنگام ازدحام شیعه بر در خانه‌ي حضرت مرده است.
2-    طبقات الصوفیه، ص ۸۵، رهبران طریقت، ص ۱۳۰. جامي، نفحات الانس ص 39 و 38.
3-    نور الدین جامي، نفحات الانس ص 39 و 38 آیت‌الله ابوالقاسم خویی، معجم الرجال، ج 18، ص 231-232.
4-      اسدالله خاوری، ذهبیه تصوف علمی و آثار ادبی، صفحه ۱۷۱.
5-    هاشم معروف الحسني، تشيع و تصوف، مترجم سيد صادق عارف,ص45.
6-    حسن ذوالفقاری «آرا و عقاید معروف کرخی». مجله مطالعات عرفانی. بازبینی‌شده در زمستان ۱۳۸۴ - شماره ۲.
7-    شرح حال معروف کرخی و توثیق وی. مکتب وحی. بازبینی‌ شده در بهار ۱۳۹۱. عطار، تذکره الاولیاء /324؛ جامی، نفحات الانس /93؛ هجویری، کشف المحجوب /141؛ ابن خلکان، وفیات الاعیان 5/231؛ قشیری، رساله /28؛ شعرانی، طبقات 1/62؛ ممقانی، تنقيح المقال 3/228؛ قمی، تتمه المنتهی /353، الکنی و الالقاب 3/110؛ سجادی، مبانی عرفان و تصوف /55؛ طهرانی، معروف الکرخی /1؛ تدین، جلوه‌های تصوف و عرفان /105؛ گولپینارلی، تصوف در یکصد پرسش و پاسخ /110.
8-    آیت‌الله سید ابوالقاسم خوئی، معجم رجال الحدیث : 19/253. استفاده شده از، لوح فشرده «جامع الاحادیث» مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
9-    محمدمعصوم شيرازي، طرائق الحقائق ج 2 ص 458.
10-    محمد باقر مجلسی،عین الحیات : 238.
11-    عبد الرحمن سلمی، طبقات الصوفیه : 85  
12-    تاریخ یافعی،1/460.
13-    ابوالحسن هجويري، کشف المحجوب : 325  
14-    طبرسى، اعلام الورى‏ با علام الهدى‏، ص 313- كلينى، الأصول من الكافى، ج 1، ص 486- شيخ مفيد، الارشاد، ص 304.