پایگاه جامع فرق، ادیان ومذاهب_ گروه ارتجاعی و تکفیری وهابیت در قرن دوازدهم، در منطقه نجد عربستان شکل گرفت. نام وهابیت از همان ابتدا از طرف دیگران بر روی این گروه گذاشته شد و بزرگان این گروه نیز، خود همین نام را برای خود پذیرفتند و آن را لقبی بزرگ و شریف معرفی کردند.[1] بعد از گذشت یک و نیم قرن از شکل‌گیری تفکر تکفیری وهابیت، تصمیم به تغییر نام‌گذاری این گروه گرفته شد و عبدالعزیز آل‌سعود، در سال 1929 میلادی، استفاده از نام وهابیت را رسماً ممنوع کرد و دستور داد از اصطلاح سلفی‌گری استفاده کنند.[2] این تاکتیک که از طرف مفتیان وهابی، برای پوشش بر روی جنایاتشان، به شدت دنبال شد و برای علمای مذاهب اسلامی مشخص شد و آنان فهمیدند وهابیان با استفاده از نام سلفیه، خود را بین مذاهب اسلامی و سلفیان اهل‌سنت قرار دادند تا هیچ مقاومتی در برابر تبلیغ تفکر تکفیری آنان صورت نپذیرد.[3]

علت تغییر نام وهابیت، دلایل دیگری نیز می‌توانست داشته باشد؛ زیرا تمامی مذاهب چهارگانه اهل‌سنت و مکاتب کلامی آنان، نزد اهل‌سنت دارای مشروعیت بود و پذیرفتن آنان به دلیل قدمت و نزدیکی به عصر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و صدر اسلام بود. در این بین، وهابیت که کمتر از سه قرن از ایجاد آن می‌گذرد با چالش عدم مشروعیت در بین اهل‌سنت مواجه بود. استفاده آنان از عنوان وهابیت بر معرفی آنان، نهایتاً می‌توانست تا حدود 300 سال به آن مشروعیت بخشی کند. این مقدار از تاریخ و عقبه فکری برای وهابی‌ها نمی‌توانست مشروعیتی مانند مشروعیت مذاهب فقهی و کلامی برای آنان ایجاد کند و حتی می‌توانستند این تفکر را بدعت و فرقه نوظهور بنامند.

در این بین، عنوان سلفیت که به دوران صحابه، تابعین و اتباع آنان می‌رسید، نه تنها آنها را با قدمت بسیار به شمار می‌آورد و در مشروعیت بخشیدن به وهابیت مفید بود، حتی آنان را در کسب مشروعیت، مقدم بر مذاهب فقهی و کلامی اهل‌سنت می‌کرد.

از این رو استفاده از این عنوان، نه تنها برای وهابیت مطلوب بود، بلکه امری لازم برای آنان به شمار می‌آمد؛ حال اگر این عنوان توسط مخالفان وهابیت نیز به کار گرفته شود، آنان را در پیشبرد اهدافشان کمک خواهد کرد. 

اصطلاح سلفیت ده‌ها سال قبل از بخشنامه عبدالعزیز و دستور به سلفی خواندن وهابیان، در مصر با حرکت اصلاحی و روشنفکرانه سیدجمال‌الدین اسدآبادی ایجاد شده بود و آبرویی برای خود کسب کرده بود؛ شیخ علی جمعه، مفتی اسبق الازهر مصر در رابطه با به کارگیری اصطلاح سلفیه می‌گوید: «اصطلاح سلفیه، زمانی به کار گرفته شد که بریتانیا، مصر را اشغال کرد. مردم مصر گرفتار خرافات بسیاری شده بودند و دو راه در پیشِ روی مردم بود که یا به طور کل، دین اسلام را کنار بگذارند و یا اینکه امورشان را اصلاح کنند. در این بین، سید جمال‌الدین افغانی و محمد عبده به دنبال اصلاحات دینی بودند. آنان ... از عنوان سلفیت استفاده کردند تا به مردم نشان دهند که مناط هر سعادت و خیری برای آنان، بازگشت به سلف است. ... در این بین وهابیت در نجد و اطراف آن در حال گسترش بود. با وجوه مشترکی که وهابیون با این حرکت اصلاحی احساس می‌کردند، ...، کلمه سلف و سلفیت بین بزرگان وهابیت رواج پیدا کرد ...؛ اما علت استفاده وهابیان از عنوان سلفیت این بود که چنین القاء کنند، افکار وهابیت، ساخته و پرداخته ذهن محمد بن عبدالوهاب نیست؛ بلکه ریشه در سلف امت دارد و اینکه وهابیت در این عقیده، پیرو مذهب سلف هستند».[4]

رمضان البوطی نیز می‌گوید، عنوان سلفیه برای معرفی وهابیت، برگرفته از اصلاحات دینی در مصر به دست سید جمال‌الدین و هم‌فکرانش بود؛ وی در این‌باره می‌نویسد: «نام‌گذاری به سلفیه، زمانی صورت گرفت که سید جمال‌الدین اسدآبادی، داعیه‌دار اصلاحاتی در جوامع اسلامی شد و نهضت بازگشت به سلف را آغاز کرد و تلاش کرد که ضمن اتحاد مسلمین، آنها را از غرب‌زدگی نجات دهد و آنها را به حقیقت دین برگرداند؛ وهابیت از این جَو سوء استفاده کرد و خود را به نام سلفی معرفی کرد؛ درحالی که اهداف آن نهضت اصلاحی، با اهداف وهابیت در جهان اسلام تفاوت زیادی داشت؛ ... این چنین بود که شعار سلفیت که بر حرکت اصلاحی ترویج دهنده و دفاع از دین بود، به لقبِ مذهبی مبدل شد که مخالفین خود را برحق نمی‌دانست. ایشان (وهابیت) غیر از کسانی هستند (سید جمال‌الدین اسدآبادی و محمد عبده) که در ابتدا ادعای عقیده سلف داشتند و سعی در فهم اسلام و تطبیق احکام اسلام می‌کردند».[5]

نظرات نقل شده درباره تغییر نام وهابیت به سلفیه نشان می‌دهد که وهابیان پی به اثرات منفی نام وهابیت بردند و با آن مقابله کردند و نامی نیکو برای خود انتخاب کردند؛ از طرفی نام انتخابی آنها که نزد اهل‌سنت آبرو داشت، بر آنان منطبق نبود و ادعایی خلاف واقع بود و علمای مذاهب اسلامی به آن تذکر دادند.

پی‌نوشت:
[1]. «منشأ نامگذاری وهابیت (قسمت اول)»
[2]. «منشأ نامگذاری وهابیت (قسمت دوم)»
[3]. «منشأ نامگذاری وهابیت (قسمت سوم)»
[4]. المتشددون، علی جمعه، ص7.
[5]. السلفیه مرحلة زمنیة مبارکة لا مذهب اسلامی، محمد سعید رمضان البوطی، ص236.