پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در زمان ما کلمه عارف بار ارزشی مثبت داشته و بر کسانی اطلاق می‌شود که دارای سلوک معنوی بر اساس مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام بوده باشند. سایت ویکی فقه هنگام معرفی شخصیت عبدالقادر گیلانی (مؤسس فرقه قادریه) او را با عنوان «عارف» معرفی کرده، ولی هیچ‌کدام از انحرافات اعتقادی و رفتاری او را ذکر نکرده و به این شکل خواسته یا ناخواسته چهره مثبتی از او در ذهن مخاطبان خود القا می‌کند. در این سایت پیرامون شخصیت او می‌نویسد: «ابومحمد عبدالقادر گیلانی، و... ملقب به محی‌الدین، عارف، صوفی و شاعر ایرانی قرن پنجم و ششم قمری است. عبدالقادر گیلانی (جیلی) از مشاهیر عرفای تاریخ اسلام و از مشاهیر مشایخ صوفیه است».

این در حالی است که عبدالقادر گیلانی در مباحث اعتقادی و عملی دارای اعتقاداتی معارض با مکتب حضرات معصومین علیهم‌السلام بوده که به‌ اختصار به دو مورد از آنها اشاره می‌شود: اولین انحراف عبدالقادر گیلانی در مباحث توحید این است که وی قائل به تجسیم(از نظر کلام اسلامی هر کسی قائل به جسم بودن خدا باشد) بوده و باید او را از مجسمه به شمار آورد. هرچند وی با تجسیم کرامیه(این فرقه از اهل سنت و جزء فرق کلامی این مذهب است)مخالف است [1]، اما او در کتاب «الغنیه» پیرامون رؤیت خدا با چشم جسمانی توسط رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌نویسد: «و به اینکه رسول خدا در شب معراج خدا را با چشم سر دیده نه با چشم قلب و نه در خواب ایمان می‌آوریم، به خاطر آنچه که جابر بن عبدالله رضی‌الله‌عنه روایت کرده: رسول خدا درباره سخن خداوند گفت: «وَ لَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْرَی» [نجم/۱۳] پروردگارم بزرگ است اسم او مستقیماً دیدم بدون هیچ شکی، و در قول خدا: «عِنْدَ سِدْرَةِ الْمُنْتَهَی» [نجم/ ۱۴] گفت: دیدم خدا را در نزد «سدرةالمنتهی، تا برای من نور صورتش روشن شد». [2] آیات زیادی در قرآن وجود دارد که خداوند متعال را از جسم بودن منزه دانسته است؛ از جمله: «لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ»؛ [3] «چیزی مانند او نیست» واضح است که اگر خدا جسم بود، باید مانند سایر اجسام و شبیه آن‌ها بود.

یکی دیگر از انحرافات عبدالقادر گیلانی، دیدگاه او پیرامون تکریم و عید بودن روز عاشورا است. عکس‌العمل بزرگان صوفیه حُزن و عزای بر شهادت امام حسین علیه‌السلام نبوده، بلکه روز عاشورا را طبق روایاتی که در منابع اهل‌سنت وجود داشته است، روز توسعه بر خانواده دانسته‌اند. عبدالقادر گیلانی یکی از بزرگان صوفیه در تأیید چنین رویه‌ای می‌نویسد: «قومی (شیعیان) به روزه‌ گرفتن و بزرگداشت روز عاشورا ایراد گرفته‌اند... و گفته‌اند به خاطر شهادت ایشان باید در این روز هر ساله عزاداری کرد و طعنه می‌زنند که شما این روز را روز فرح و شادی قرار می‌دهید و امر داده شده که به خانواده توسعه و نفقه بیشتری به آنها داده شود و به فقرا و مساکین و ضعفا صدقه داده شود… کسی که قائل به این حرف باشد خطاکار است و مذهبش قبیح است... و اگر روز کشته‌شدنش روز مصیبت باشد، روز دوشنبه که روز رحلت نبی خدا محمّد صلوات‌الله‌علیه [و آله] و سلم است اولویت بر آن دارد». [4]

عبدالقادر گیلانی مذهب کسانی که عاشورا را روز حزن و عزا دانسته‌اند، فاسد و قبیح می‌داند، درحالی‌که این روز از نظر اهل‌بیت علیهم‌السلام روز حزن است؛ پس نتیجه این خواهد شد که طبق دیدگاه عبدالقادر گیلانی، مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام باطل بوده و نباید پیروی شود. برای تأیید حزن در روز عاشورا می‌توان به روایت امام رضا علیه‌السلام اشاره کرد که سیره پدر بزرگوارشان امام کاظم علیه‌السلام را در ماه محرم نقل کرده‌اند: «هرگاه ماه محرّم فرامی‌رسید، پدرم خندان دیده نمی‌شد و غم او را فرامی‌گرفت تا اینکه روز دهم محرّم فرامی‌رسید که روز مصیبت و اندوه و گریه او بود و می‌گفت امروز روزی است که حسین سلام‌الله‌علیه در آن کشته شد». [5]

در نتیجه باید گفت که مخالفت عبدالقادر گیلانی با مبانی مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام، نشان‌ دهنده این نکته است که سیره او با سیره اهل‌بیت علیهم‌السلام مخالف بوده و نمی‌توان او را عارف دانست و باید هنگام معرفی او، مبانی انحرافیش را بیان کرد تا مخاطبین دچار گرایش به این اشخاص نشوند.

پی‌نوشت:
[1]. الجیلانی (گیلانی)، عبدالقادر، الفتح الرّبانی، محمدجعفر مهدوی، احسان، 1380ش، ص ۱۲۴.
[2]. الجیلانی (گیلانی)، عبدالقادر، الغنیه لطالبی طریق‌الحق، داراحیاء التراث العربی، الطبعة الأولی، ۱۴۱۶ م، بیروت، لبنان، الجزء الأول ص ۹۸.
[3]. شوری/۱۱.
[4]. الجیلانی (گیلانی)، عبدالقادر، الغنیه لطالبی طریق‌الحق، داراحیاء التراث العربی، الطبعة الأولی، ۱۴۱۶ م، بیروت، لبنان، الجزء‌ الثانی، ص ۳۱۸.
[5]. ابن بابویه، محمد بن علی، الأمالی، کتابچی، تهران، ششم، 1376ش، ص ۱۲۸.