پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ متصوفه از دیرباز برای تثبیت اعتقادات خویش در جامعه شیعی، روایات و کتاب‌هایی را به معصومین‌ علیهم‌السلام نسبت می‌دادند، تا بزرگان و عالمان دینی در مقابل اعتقادات نادرست تسلیم شده و پذیرای افکار نادرست آنها باشند.

کتاب «مصباح الشریعة و مفتاح‌الحقیقه» یکی از کتاب‌هایی است که صوفیه تلاش دارند به امام صادق علیه‌السلام نسبت دهند. در طول تاریخ، برخی از علمای دینی که روحیه عرفانی داشتند، این انتساب را پذیرفته‌اند؛ این درحالیست که علمای زبردست و کاردان علم حدیث، انتساب این کتاب را به امام صادق علیه‌السلام نپذیرفته‌اند.

محمداسماعیل صلاحی (مدعی قطبیت فرقه صوفیه سلطانعلیشاهی)، در سخنرانی خود به مناسبت سالگرد میلاد رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله، داستانی از آیت‌الله‌العظمی شبیری زنجانی در مورد دیدگاه آیت‌الله‌العظمی سیدحسین طباطبایی بروجردی نسبت به انتساب کتاب مصباح‌الشریعة به امام صادق علیه‌السلام، نقل کرده است: «...البته اختلاف می‌کنند در صحت انتساب مصباح الشریعة و مفتاح‌الحقیقه به حضرت صادق، اخیراً هم دیدم که نقل قولی کردند از آقای شبیری زنجانی از آقای بروجردی، آیت الله سید حسین بروجردی که مرحوم آقای خمینی در جلسه‌ای بوده‌اند، که آقای بروجردی هم بوده‌اند، یکی سؤال می‌کند از حدیث «العُبودِيَّةُ جَوهَرَةٌ كُنهُها الرُّبوبيّةُ» و از سندش، آقای بروجردی می‌گوید حدیث از کیه و در کجا نقل شده است، می‌گوید: از امام صادق، آقای بروجردی می‌پرسند: در کجا نقل شده، آقای خمینی، آهسته به آن شخص می‌گوید: در مصباح‌الشریعة، اونم همان نقل آقای خمینی را تکرار می‌کند و می‌گوید: در مصباح‌الشریعة. آقای بروجردی ظاهراً می‌گوید: که مصباح‌الشریعة از امام صادق نیست، از قشیری است، از ابوالقاسم قشیری است و این جور می‌گویند، این نقل قول بیش از اینکه، جنبه علمی داشته باشد، جنبه سیاسی دارد، در ادامه سیاست خمینی زدائی، این جور مسائل مطرح می‌شود».[1]

باید توجه کرد که آیت‌الله‌العظمی شبیری زنجانی در کتاب جرعه‌ای از دریا (کتابی حاوی سخنان ایشان در مورد مباحث کتاب‌شناسی و زندگینامه عالمان دینی) این داستان را نقل کرده و مطالب این کتاب در جامعه علمی به خاطر تخصص ایشان در مباحث رجالی، از اهمیت خاصی برخوردار است. آیت‌الله العظمی شبیری، هیچ گونه دشمنی با حضرت امام خمینی رحمه‌الله نداشته و باید دانست، این نقل نیز با دیدگاه امام خمینی رحمه‌الله هماهنگ بوده، زیرا امام نیز انتساب مصباح‌الشریعة را به امام صادق علیه‌السلام نمی‌‍پذیرد.

فرض و گمان محمداسماعیل صلاحی بر این است که امام خمینی رحمه‌الله به دلیل دارا بودن روحیات عارفانه، انتساب این کتاب را به امام صادق علیه‌السلام می‌پذیرد؛ در حالی که ایشان در کتاب مکاسب خویش، روایتی از این کتاب نقل کرده‌اند و در رد انتساب کتاب به امام معصوم نوشته‌اند: «و أمّا رواية مصباح‏ الشريعة الدالّة على التفصيل بين وصول الغيبة إلى صاحبها و عدمه، فلا تصلح للاستناد إليها، لعدم ثبوت كونها رواية فضلا عن اعتبارها، بل لا يبعد أن يكون كتابه من استنباط بعض أهل العلم و الحال و من إنشاءاته»؛[2] «و اما روایت کتاب مصباح‌الشریعة که (در مورد نحوه بخشش گناه غیبت) بین حلالیت طلبیدن از غیبت‌ شونده و حلالیت نخواستن تفصیل داده، پس صلاحیت ندارد که به آن استناد کرد، زیرا ثابت نیست این روایت باشد، تا به اعتبارش بپردازیم؛ بلکه بعید نیست که کتاب مصباح‌الشریعة، توسط علماء یا عُرفا تألیف شده باشد».

امام خمینی در ضمن مطالبی به بررسی تأثیر کتاب‌های فلسفی و کتاب‌های متصوفه بر کتاب مصباح‌الشریعة اشاره کرده و مؤلف آن را عارفی می‌داند که مطالبش را به نام امام صادق علیه‌السلام نقل کرده است: «در هر حال كتب فلسفى خصوصاً از فلاسفه اسلام و كتب اهل حال و عرفان هر كدام اثرى دارد. اولى‏‌ها، انسان را ولو به‌طور دورنما آشنا مى‏‌كند با ما وراء طبيعت، و دومى‏‌ها خصوصاً بعضى از آنها چون «منازل السائرين» و «مصباح‏ الشريعه‏» كه گويى از عارفى است كه به نام حضرت صادق عليه‌السلام به طور روايت نوشته است، دل‌ها را مهيّا مى‏‌كنند».[3]

باید توجه کرد امام خمینی رحمه‌الله در کتاب‌های اخلاقی خویش همچون آداب‌‌الصلاة، هنگام نقل از کتاب «مصباح‌الشریعة»، تعابیری همچون «فى مصباح الشّريعة قال الصّادق عليه‌السلام»، «جناب صادق عليه‌السلام به حسب روايت مصباح‏ الشريعة» به کار برده که نشان‌دهنده عدم اطمینان ایشان، در انتساب این کتاب به امام صادق علیه‌السلام است.

در نتیجه باید توجه کرد که محمداسماعیل صلاحی نسبت به آثار حضرت امام خمینی جاهل بوده و به این خاطر، دیدگاه ایشان را در مورد انتساب کتاب «مصباح‌الشریعة» به امام صادق علیه‌السلام نمی‌داند و در مقابل نقل داستانی از جانب آیت‌الله العظمی شبیری زنجانی، موضعی جاهلانه می‌گیرد.

پی‌نوشت:
[1]. کانال رسمی تلگرامی محمد‌اسماعیل صلاحی، سخنرانی به مناسبت سالگرد ولادت رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله، سه‌شنبه،11مهر.
[2]. خمينى، روح‏ الله، المكاسب‌المحرمة، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى، قم، 1، 1415 ق، ج‏1، ص481.
[3]. خمينى، روح ‏الله، صحيفه امام، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى (س)، تهران،5، 1389 ش، ج‏18، ص452.