پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ عبدالله جَکرالوی یکی از بزرگان جریان قرآنیون است که مدعی است تعداد نمازهای واجب را پنج نماز است و برای اثبات ادعای خود به  این آیه استدلال می‌کند: «وَأَقِمِ الصَّلَاةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ ذَلِكَ ذِكْرَى لِلذَّاكِرِينَ»؛ [1] «و نماز را در دو طرف (اول و آخر) روز به پا دار و نیز در ساعات آغازین شب، که البته حسنات و نکوکاری‌ها، سیّئات و بدکاری‌ها را نابود می‌سازد. این (نماز یا این سخن که حسنات شما، سیّئات را محو می‌کند) یادآوری است برای اهل ذکر و پندی بر مردم آگاه است». جَکرالوی این آیه را چنین تبیین می‌کند: «ای مؤمن! محکم گیر نمازهایی را که خداوند در کتاب خود، تو را به آن راهنمایی کرده است، بین دو طرف روز -فجر(نماز صبح)، ظهر(نماز ظهر)، عصر( نماز عصر)- و بین دو قسمت شب -(نماز مغرب و عشاء) » جَکرالوی تعداد نمازهای یومیه را با استدلال به این آیه  پنج نماز دانسته است.[2]

در نقد این ادعا باید گفت شکی نیست که اصل نظر وی درست است، اما استدلال او ضعیف، ناقص و قانع‌ کننده نیست؛ زیرا آیه مورد استناد، به اقامه نماز در دو سوی روز و در قسمت‌هایی از شب امر کرده و محدوده نماز خواندن را مشخص کرده، نه تعداد آن را. از سوی دیگر، چگونه «طرفی النهار» بر سه نماز فجر، ظهر و عصر و «زلفی» بر دو نماز مغرب و عشا دلالت دارد! حال آنکه از نظر لغوی، این دو واژه هیچ دلالتی بر تعداد ندارند. حتی جَکرالوی، تعداد نمازها را از ترجمه اصل آیه تفکیک و بین نشانه‌های توضیحی آورده است! این نشان می‌دهد که وی اذعان دارد که آیه در تعداد نمازهای یومیّه، ابهام و اجمال دارد و مدلول اصل آیه نیست. باید افزود «طَرَفَیِ النَّهارِ» تاب چنین تفسیری را ندارد؛ زیرا مسلمانان در صدر اسلام، ابتدا مقیّد بودند که نماز ظهر را در اول وقت و نماز عصر را حدود نیمه‌وقت «میان ظهر و غروب آفتاب» انجام دهند.[3]

علامه طباطبایی می‌گوید: «دو طرف نهار به معنی صبح و عصر است و کلمه «زُلف» جمع «زلفی» و شبیه «قُرب» است و مقصود این است که نماز را در صبح و عصر و در ساعاتی از شب که نزدیک‌تر به‌روز باشد به پادار و این ساعات، با نماز صبح و عصر که در یک طرف روز قرار دارد و نماز مغرب و عشاء که وقتشان ساعت‌های اول شب است، تطبیق می‌کند».[4] روایات نیز این مسئله را تأیید می‌کنند. عیّاشی از امام صادق علیه‌السلام نقل می‌کند که فرمود: «(و َأَقِمِ الصَّلَاةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ) دو طرف روز، مغرب و صبح است. (وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْل)، نماز عشاء است».[5] بنابراین، آیه از ذکر نماز ظهر و عصر ساکت است.

نهایت چیزی که می‌توان از آیه 114 سوره هود فهمید، این است که اشاره به سه وقت دارد و فهم اوقات نماز - فارغ از سنّت نبوی - امری سخت بوده و انسان را در حیطه تفسیر به رأی گرفتار می‌کند؛ همچنان که جکر الوی به‌خاطر عدم توجه به روایات به این مشکل برخورده است و اگر به سنت رجوع می‌کرد قطعاً این اشکال پیش نمی‌آمد.

پی‌نوشت:
[1]. سوره هود، آیه 114.
[2]. جکرالوی، عبدالله، برهان الفرقان علی صلاة القرآن، ص92.
[3]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج2، ص266.
[4]. طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، ج11، ص58.
[5]. قرشی، سیّد علی اکبر، قاموس قرآن، ج3، ص174.