پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ شناخت ویژگی‌های مؤسسین و بزرگان یک جریان می‌تواند در بررسی حقانیت یا بطلان آن جریان بسیار مؤثر باشد؛ بررسی شخصیت صفی علیشاه به عنوان مؤسس انشعاب نعمت اللهی صفی‌علیشاهی، برای نشان دادن بطلان این انشعاب بسیار مؤثر است.

انحرافات اعتقادی

صفی‌علیشاه دارای انحرافات اعتقادی بوده و از جمله انحرافات او ادعای رهبری بر انبیاء و سروری بر اولیاء بوده است. معنای سخن صفی‌علیشاه این است که خود را سرور اهل بیت (علیهم السلام) می‌دانسته و در دیوان اشعارش می‌گوید:

«انبیاء را در نبوت رهبرم                     اولیاء را در ولایت سرورم   

من صراط مستقیم هستم هله                   هر چه جز من راه‌های باطله»[1]

این در حالی است که نبوت، مقام والایی است که دیگران توانایی رسیدن به آن  جایگاه را ندارند؛ زیرا مقام نبوت، رسالت و امامت انتصابي است؛ نه اكتسابي و تعداد آنها مشخص است؛ رسول خدا (صلی الله علیه و آله ) به عنوان خاتم النبیین معرفی شده است: «مَا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِكُمْ وَلَٰكِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ [احزاب/40] محمّد، پدر هیچ یک از مردان شما نیست، ولی فرستاده خدا و خاتم پیامبران است»؛ ولی صفی‌علیشاه  خویش را رهبر انبیاء می‌دانند و در این صورت خویش را برتر از همه پیامبران (صلوات‌الله‌علیهم) می‌داند.

باید توجه داشت که اهل بیت (علیهم‌السلام) رهبر اولیاء الهی هستند و دیگران را نمی‌توان با آنها مقایسه نمود؛ چنانکه امیرالمؤمنین (علیه السلام) در نهج البلاغه می‌فرماید: «لَا يُقَاسُ‏ بِآلِ مُحَمَّدٍ ص مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ أَحَدٌ وَ لَا يُسَوَّى بِهِمْ مَنْ جَرَتْ نِعْمَتُهُمْ عَلَيْهِ أَبَدا [1] با آل محمّد، احدى از اين امت را نمی‌توان مقايسه كرد، و هيچ‌گاه نمی‌شود آنان را كه نعمت آل محمّد به طور دائم بر آنان جارى است، همپايه ایشان دانست.»

انحرافات عملی

یکی از انحرافاتی که بعضی از فِرق صوفیه از جمله سلسله نعمت اللهیِ صفی‌علیشاه دچار آن می‌باشند، این است که مرشد به مرید خویش دستور می‌دهد که در نماز هنگام قرائت سوره حمد، باید صورت مرشد را تصور نماید. مدرسی چهاردهی از کتاب «زبدة الاسرار» صفی علیشاه نقل می‌کند که او با سرودن بیتی به این توصیه انحرافی دستور می‌دهد:

«بر زبان آرم چو لفظ اهدنا           باشدم دل سوی پیر رهنما

مراد آنست که در نماز صورت مرشد را در نظر گیرند!»[2]

این‌گونه اعمال مورد تایید فقهای دین نیست و به شدت مورد نهی واقع شده است؛ به عنوان نمونه می‌توان از فتوای آیت الله بهجت فقیه عارف، که با این دستور جاهلانه به مقابله ایستاد و فتوا به شرک دانستن چنین عملی داده، یاد کرد. ایشان در پاسخ به  پرسشی در مورد تصور صورت مرشد در نماز، نوشتند: «جایز نیست بلکه یک نوع شرک است. قرآن فرموده است: "و لایشرک بعبادة ربه احدا" اگر کسی را غیر خدا بگیری، شرک در عبادت است... اگر لازم بود خود پیامبر دستور می داد.»

انحرافات اخلاقی

صفی‌علیشاه دچار رذائل اخلاقی همچون کبر و تکبر است؛ با این وجود مدعی ارشاد مردم به سمت تهذیب نفس بوده و خودبینی او نشان‌دهنده این است که او، صلاحیتی برای ارشاد دیگران به سمت سلوک الهی نداشته است. صفی‌علیشاه در دیوانش درباره خود می‌گوید:

«هزار دور از سپهر چو بگذرد گه شود            که تا یک آدم بد هر صفتی علی‌شه شود!»[3]

صفی‌علیشاه در این بیت، با خودبینی، خویش را  فردی بی‌نظیر دانسته که هزار سال باید بگذرد، شاید فردی همچون او قدم بر این دنیای خاکی بگذارد و این توهمات، از کسی که خود را از انبیاء و تمام اولیاء بالاتر می‌داند، بعید نمی‌باشد.

صفی‌علیشاه در دیوانش، ابیاتی با مضامین شطحیات صوفیانه بیان داشته و با تکبری که فقط خاص اوست، خود را رهبر انبیاء و اولیاء الهی دانسته و گویی خویش را از اهل بیت علیهم‌السلام بالاتر می‌دانسته و به مریدان خویش، دستورات عملی همچون تصور صورت مرشد در نماز را می‌داد که با مبانی اسلامی و دستورات دینی سازگار نبوده است.

پی‌نوشت:
[1]. شريف الرضى، محمد بن حسين، نهج البلاغة (للصبحي صالح)،هجرت، قم، اول، 1414 ق، ص47.
[2] مدرسی، چهاردهی، نورالدین، سلسله‌های صوفیه ایران، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، دوم،پاییز 1382، ص 62.
[3]. همان.