پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ گاهی از اوقات از سوی افرادی که از تاریخ اسلام و تاریخ زندگی رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و ائمه معصومین (علیهم‌السلام) آگاهی کاملی ندارند، شبهات و سؤالاتی مطرح می‌شود که در خور توجه است؛ زیرا به دلیل ایجاد این‌گونه شبهات، فضای جامعه مسموم می‌شود. ازدواج پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با عایشه و ماریه قبطیه و همچنین ازدواج با کنیزان، یکی از مسائل موردبحث از قدیم‌الایام تاکنون بوده است؛ در این یادداشت به بررسی دو شبهه پیرامون ازدواج‌های حضرت پرداخته می‌شود.

شبهه اول؛ عده‌ای با خرده‌گرفتن بر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) مدعی شده‌اند، به دلیل آنکه عایشه در هنگام ازدواج با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، هشت و یا نه‌ساله بوده و این‌گونه ازدواج‌ها موردپسند جامعه نیست؛ برای این کار حضرت، چه دلیل قانع‌کننده‌ای می‌توان بیان کرد؟

برای پاسخ به این سؤال، چند نکته بیان می‌شود:
نکته اول؛ ادعای هشت‌ساله بودن عایشه در هنگام ازدواج، قول ضعیفی است که تنها از سوی بعضی از مورخین و علمای اهل‌سنت بیان شده و خلاف واقعیت است.
نکته دوم؛ یکی از روش‌های تشخیص سن عایشه به هنگام ازدواج، بررسی سن نزدیکان او در آن زمان است. در اینجا با بررسی سن خواهر بزرگ‌تر او یعنی اسماء، با یک حساب ساده ریاضی و بررسی اسناد معتبر تاریخی، سن عایشه به هنگام ازدواج با رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به دست می‌آید.
ذهبی عالم مشهور اهل‌سنت درباره تناسب سنی اسماء و عایشه می‌نویسد: «اسماء، ده سال از عایشه بزرگ‌تر بود.»[1] ابن حجر عسقلانی، یکی دیگر از علمای مشهور اهل‌سنت، درباره اسماء دختر ابوبکر می‌نویسد: «ولدت أسماء قبل هجرة رسول الله (ص) بسبع و عشرین سنة.[2] اسماء دختر ابوبکر، بیست و هفت سال قبل از هجرت به دنیا آمده است.» با کنارهم قراردادن این دو روایت که اسماء در هنگام هجرت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) ۲۷ساله بود و همچنین ده سال از عایشه بزرگ‌تر بود، می‌توان نتیجه گرفت عایشه به هنگام هجرت حضرت، هفده سال سن داشته است.
همچنین به گواهی علمای اهل‌سنت، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در سال دوم هجری، با عایشه ازدواج کرده که با احتساب آن، عایشه در هنگام ازدواج با حضرت ۱۹ساله بوده است. ابن ملقن پیرامون سال ازدواج رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با عایشه می‌نویسد: «پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در سال دوم هجری، عایشه را به خانه خود آورد.»[3] که این سخن نشان از ازدواج است.

شبهه دوم؛ عده‌ای دیگر با ایجاد سؤالاتی مدعی شدند، با آنکه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) همسران متعددی داشت، چرا و به چه دلیل با برخی از کنیزان خود ازدواج کرده‌اند؟ در توضیح این شبهه باید گفت؛ ماریه قبطیه مصری یکی از کنیزان حضرت بوده که پادشاه مصر، او و برادرش را به حضرت هدیه داد.

در پاسخ به این سؤال نیز چند نکته بیان می‌شود:
نکته اول؛ رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) کامل‌ترین انسان در میان مخلوقات خدای متعال بوده که از هر صفت رذیله‌ای منزه هستند. بر اساس آیات قرآن کریم،[4] خلقت حضرت همانند دیگر انسان‌ها است و تنها تفاوت ایشان با انسان‌های دیگر، اتصال حضرت به وحی و عدم تبعیت از هوای نفس و امیال و شهوات است؛ در نتیجه ازدواج‌های متعدد حضرت، بر اساس تبعیت از امیال شهوانی و پیروی از هوای نفس نبوده است.
نکته دوم؛ یکی از اهدافی که هر انسانی برای ازدواج دارد، ایجاد نسل است. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) تنها از دو همسر خود دارای فرزند شدند و ماریه قبطیه، دومین همسر حضرت است که از او ابراهیم به دنیا آمد. براین‌اساس، شاید بتوان گفت، به دلیل آنکه حضرت فرزندی به‌غیراز حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) نداشتند، لذا با ازدواج‌های متعدد، درصدد ایجاد نسل بوده‌اند.
نکته سوم؛ یکی از کارهایی که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) برای تبلیغ اسلام و گسترش دین خدا داشتند، ازدواج با دختران افراد مشهور، رهبران قبائل و بزرگان آن جامعه بوده است و همچنین گاهی برای‌آنکه صلح و دوستی میان دو قبیله و قوم، پایدار و برقرار بماند، بزرگان آن قبائل، نسبت فامیلی با یکدیگر ایجاد می‌کردند تا این پیوند باعث دوام صلح باشد؛ لذا ماریه قبطیه، هدیه‌ای از طرف حاکم مسیحی سرزمین مصر بود که برای تداوم صلح به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) هدیه داده شد.
نکته چهارم؛ در فرهنگ سرزمین حجاز و اعراب آن روزگار، کنیز از جایگاه خاصی برخوردار نبود و حتی می‌توان گفت که از ابتدائیات یک انسان نیز محروم بودند؛ اما رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با گرامی داشتن مقام انسانیت، کنیزانی که به حضرت اهدا می‌شد را به همسری خود اختیار می‌کردند تا از جایگاه و موقعیت شامخی برخوردار شوند و از کنیز و بنده بودن، به حریت و آزادگی برسند؛ در نتیجه، این کار حضرت نشان از انسان‌دوستی و احترام به جایگاه انسانیت بوده است.

پی‌نوشت:
[1]. ذهبی، سير أعلام النبلاء، ج2، ص289، مؤسسة الرسالة، چاپ سوم، 1405 هـ ق / 1985 م. «كانت أسماء أكبر من عايشة بعشر.»
[2]. ابن حجر عسقلانی، الإصابة في تمييز الصحابة، ج8، ص14، دار الكتب العلمية - بيروت، چاپ اول، 1415 هـ ق. «قال أبونعيم الأصبهانيّ: ولدت قبل الهجرة بسبع وعشرين سنة.»
[3]. ابن ملقن شافعی، غاية السول فی خصائص الرسول، ج1، ص 236، دار البشائر الإسلامية – بيروت. «وَبنى بهَا بِالْمَدِينَةِ فِي شَوَّال فِي السّنة الثَّانِيَة.»
[4]. «قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحَىٰ إِلَيَّ [کهف/110] بگو: جز این نیست که من هم بشری مانند شمایم که به من وحی می‌شود.»

محمدجواد مهریار