پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ امید از نظر بینش توحیدى، هدیه الهى به انسان است که زندگى بشر را به حرکت منظم وا مى‌دارد و تلاش و انگیزه او را مضاعف می‌کند. بر این اساس، انسان با امید زنده است و با امید زندگی می‌کند و چنان‌چه روزى امید از بشر گرفته شود، رخوت و خمودى‌ او را فرا مى‌گیرد.

امید همواره در مرکز توجه انسان‌ها بوده و تا آخرالزمان نیز مورد توجه باقی خواهد ماند؛ معنای لغوی امید در فارسی، چشم‌ داشت، آرزوی روی دادن امری همراه با انتظار تحقق آن[1] و انتظار برای امور خوب و آرزو و انتظار برای امور نیکو و نیت‌های پسندیده و به خصوص انتظار برای نجات در دنیا و آخرت است.[2]

اصطلاح امید در فارسی، همان «رجا» در عربی است که در تضاد با کلمه «خوف» است. رجا در لغت به معنای گمان به وقوع چیزی است که موجب خوشحالی باشد[3] و ضمن آن، فرد متوجه این مطلب است كه در آینده می‌تواند از نعمت‌هایی بهره‌مند شود؛ از این رو، احساس خوشایندی در دل انسان‌ها زنده می‌شود و آنان را به تلاش و حركت برای دستیابی به آن نعمت‌های مادی و معنوی سوق می‌دهد.

در واقع «امید و رجاء» عامل مؤثر و انگیزه‌ اصلی تلاش و فعالیت انسان‌ها، اعم از رفتار و کردار او است؛ بنابراین امیدوارى، حالتى نفسانى است که توسط آن، انسان به امورى که در آینده توقع دارد و منتظر آن است، دل‌بستگى پیدا می‌کند و این دلبستگی‌ها باعث می‌شود که همواره به یاد آن چیزهایی باشد که به آن امیدوار است. امید هر کسی، ارزشی دارد و ارزش امید افراد بسته به امری است که به آن امید پیدا شده است؛ به هر میزان چیزی که به آن امیدوار شده‌ایم‌ ارزشمند باشد، امید بستن به آن نیز ارزشمند است و بالعکس.

خداوند متعال در توصیف امید و نکوهش ناامیدی، سفارشات متعددی در آیات قرآن بیان کرده که آیات ذیل از جمله این موارد است:
«فَمَنْ كانَ یرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً [کهف/110] پس هر كس به لقاى پروردگارش امید دارد، باید كارى شایسته انجام دهد.»
«لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللهِ [زمر/53] از رحمت خدا، مأیوس و ناامید نشوید.»
«قالَ وَ مَنْ یقْنَطُ مِنْ رَحْمَةِ رَبِّهِ إِلَّا الضَّالُّون [حجر/56] جز گمراهان، چه كسى از رحمت پروردگارش مأیوس مى‏شود؟»
«لا ییأَسُ مِنْ رَوْحِ اللهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكافِرُون [یوسف/87] تنها گروه كافران از رحمت خدا، مأیوس مى‌‏شوند.»

امید به حدی ارزش و جایگاه دارد که در روایات نیز بسیار به آن اشاره شده است؛ ازجمله روایاتی که به جایگاه امید و نشاط در دین اشاره می‌کند، این حدیث امام صادق (علیه‌السلام) است که فرمود: «اعْرِفُوا الْعَقْلَ وَ جُنْدَهُ وَ الْجَهْلَ وَ جُنْدَهُ تَهْتَدُوا ... وَ الرَّجَاءُ وَ ضِدَّهُ الْقُنُوطَ ... وَ النَّشَاطُ وَ ضِدَّهُ الْكَسَلَ.[4] عقل و لشكرش و جهل و لشكرش را بشناسید تا هدایت شوید؛ ... امیدوارى و ضد آن نومیدى ... و خرمى و شادابى و ضد آن سستى و كسالت است.» بنابراین از نظر دین، ایجاد امید و مبارزه با ناامیدی و شادابی جزء فضائل‌ اخلاقی انسانی محسوب می‌شود و ناامیدی و یأس و سستی نیز که ضد آن‌هاست، جزء رذائل اخلاقی به حساب می‌آیند و بدیهی است که مؤمن باید همیشه خود را به فضیلت‌ها بیاراید و از رذائل اخلاقی دوری گزیند.

پی‌نوشت:
[1]. فرهنگ عمید، ذیل واژه امید.
[2]. لغتنامه دهخدا.
[3]. مفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی، ص346.
[4]. الكافی، کلینی، ج‏1، ص21.