پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ بشر از روزگار قدیم با تجربه و تأمل متوجه شد که نباید همیشه منتظر بماند تا حادثه و رویدادی رخ دهد و سپس به علاج آن بپردازد؛ بلکه گاهی باید به فکر علاج واقعه قبل از وقوع کرد. خیلی اوقات با آینده نگری و پیش بینی عوامل و علل حادثه ساز می شود آن علل را کنترل کرد؛ در نتیجه این گونه حوادث و بحران ها یا به صورت کلی پدید نمی آیند یا حداقل می شود از شدّت و دامنه آنها کاست. مثلا با ایجاد سیل بند یا ساختن خانه در غیر مسیر رودخانه ها و در ارتفاعات می شود از سیل جلوگیری کرد.

در مسائل معنوی و دینی هم این گونه است. عموماً انسان به تجربه یا...می تواند پیش بینی کند و متوجه شود که اگر در فلان محیط قرار بگیرد حال معنوی او خوب و رو به رشد است یا اینکه برعکس چه موقعیت ها و چه ابزاری باعث می شود حال معنوی او خراب شود و به گمراهی برود. یکی از موقعیت هایی که باعث گمراهی عموم انسان ها می شود بحث مطالعه کتاب های انحرافی بدون تخصص لازم است که با عنوان کتب ضاله در فقه اسلامی مطرح است و عقل مستقلاً حکم می کند کتاب هایی که موجب فساد و انحراف می شوند باید نابود یا مورد کنترل قرار گیرند.

در آیه شش سوره لقمان خداوند به مذمت افرادی می پردازد که با تهیه مطالب انحرافی به گمراهی مردم می پردازند: «وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّخِذَهَا هُزُوًا ۚ أُولَٰئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ(لقمان/6) و برخی از مردمان (فاسد فتنه انگیز مانند نضر حارث) کسی است که گفتار و سخنان لغو و باطل را (مانند قصّه‌های دروغ و افسانه‌های شهوت‌انگیز مفسد اخلاق و سرود مطرب) به هر وسیله تهیه می‌کند تا (خلق را) به جهالت از راه خدا (و آموختن علوم و معارف قرآن) گمراه سازد.»

مرحوم شیخ انصاری در کتاب مکاسب محرمه در بحث کتب گمراه کننده می گوید: «حفظ کتب گمراه گر، بدون اختلاف نظر میان فقها، فی الجمله حرام است. ( خواه مراد از «حفظ» نگهداری آن از تلف باشد و یا رونویسی و از بر کردن مطالب آن، و خواه مراد از «گمراه کننده»: کتبی که فی نفسه باطل است باشد و یا کتبی که فی نفسه باطل نیست ولی گمراه کننده است)، چنان که در تذکره و منتهی نیز نقل شده است.»

همچنین شیخ انصاری در این رابطه به روایتی استدلال می کند. شخصی به نام عبدالملک به امام صادق (علیه السلام) شکایت کرد که مبتلا به علم نظر به نجوم شده است. امام فرمود: آیا بر این اساس حُکم هم میکنی؟ گفت: آری. امام فرمود: کتاب های نجومت را بسوزان. یعنی اگر حفظ این کتب، مفسده ایجاد می کند کتاب را بسوزان و اگر مفسده ایجاد نمی کند نیازی به سوزاندن نیست.
شیخ در ادامه فروعی در بحث لفظ ضلال بیان می کند:
1. ضلال یا به معنی فی نفسه باطل است ولو گمراه کننده نباشد.
2. ضلال معنایی مقابل هدایت باشد. که اینجا شامل کتاب هایی می شود که برای حصول ضلال (گمراهی) وضع و نوشته شده و نیز شامل هر کتابی که موجب ضلال(گمراهی) می شود، هر چند مطالبش حق باشد. شیخ انصاری در اینجا فرقی بین ضلال بودن یک کتاب برای گروهی و ضلال نبودن همان کتاب برای گروه دیگر ذکر می کند. شیخ می گوید ظاهر برخی کتب عرفا و حکما مخالف شرع است ولی صاحبان کتب ادعا می کنند مرادشان ظاهر کتب نیست. پس این کتب برفرض حق بودن مطالبشان برای عموم مردم کتب ضلال است.( برای خودشان ضلال نیست)(1)

در بحث شبه معنویت ها و فرقه های انحرافی یکی از ابزارهای مهم و گاهی تنها ابزار معرفی و ترویجشان کتاب های خودشان می باشد. مخصوصاً در حال حاضر که فضای نشر به این صورت گسترده وجود دارد باید رصد، چاپ و توزیع این کتاب ها به صورت ویژه وجود داشته باشد. کتاب ها و پایان نامه های توصیفی که نوشته می شود شاید از قسم آخر تبیین شیخ انصاری باشد. یعنی برای عموم مردم ضلال است. در سال های اخیر پایان نامه های دانشگاهی زیادی به صورت توصیفی صرف، در مقوله های شبه معنویت ها نوشته شده است که خود عاملی برای تبلیغ ونشر آن ها در کشور می باشد. مثلاً در بحث یوگا این اتفاق افتاده است؛ لذا باید یک محدودیت هایی برای دسترسی به این کتب ایجاد شود که به صورت عمومی در دسترس همگان قرار نگیرد. چون عموم مردم سرگرم زندگی وکسب معاش هستند و فرصت تفکر و تأمل نقادانه در این مباحث را ندارند و احتمال آسیب دیدنشان بسیار است.

کتاب هایی هم که به قصد و صورت تبلیغی و ترویج یک شبه معنویت و فرقه انحرافی نوشته شده است باید رصد شود که مطالبش چیست و با توجه به شرایط عصر حاضر شاید نشود بحث حذف فیزیکی و از بین بردن عموم این کتب را مطرح کرد، بلکه باید مقالات و کتب نقد آن تهیه و منتشر شود. همچنین می شود در اول کتاب هایی با این محتوا، یک صفحه به عنوان توصیف شخصیت نویسنده، افکار ، باورها و مطالب داخل کتاب اشاره کرد و به تعارضات و نقدها اشاره کلی نموده تا مخاطب خالی الذهن به مطالعه کتاب نپردازد. این حداقل کاری است که می شود انجام داد. البته باید از چاپ کتاب های خاصی که آسیب های فوری و غیر قابل جبران دارند، جلوگیری شود، مانند کتب علوم غریبه و تسخیرات و خرافات.

در کشورهای دیگر هم چاپ و نشر خیلی از کتب ممنوع است. آنها مدعی هستند بعضی کتاب ها با منافع ملی، فرهنگی، اجتماعی و... تعارض و مخالفت دارد. حتی بعضی کشورهای اسلامی هم چاپ و نشر بعضی کتاب های علمی و دینی شیعیان را ممنوع کرده است. جمعی از اساتید دانشگاه در کشور چین کتاب هایی با عناوین خودیاری و مرتبط با تفکر نوین را جمع و به آتش کشیدند و بیان داشتند که آسیب های این کتاب ها برایشان جبران ناپذیر است و لذا به عنوان نمادین به از بین بردن آن ها دست زدند. این اساتید عنوان زباله های معنوی را بر این کتاب ها اطلاق کردند.(2) امروزه سازمان پدافند غیرعامل یکی از وظایفش کنترل و رسیدگی به این بحث باید باشد. چون این کتاب ها ذهن انسان ها را فتح می کنند و پس گرفتن ذهن های اشغال شده از سوی دشمن سخت تر از پس گرفتن زمین های غصب شده است.

آیت الله حبیب الله مهمان نواز، نماینده مردم استان خراسان شمالی در مجلس خبرگان رهبری در رابطه با نشر کتب انحرافی با تأکید بر دقت و نظارت بیشتر بر انتشار کتاب، گفت: «نباید به بهانه آزادی، کتاب های انحرافی و ضاله در کشور منتشر شوند. ایشان بیان داشتند: کتاب همانند شمشیر دولبه بوده و می تواند هم هدایت گر و هم سبب گمراهی باشد، باید مسؤولان و متولیان امر که دارای تخصص، تجربه و قدرت تجزیه و تحلیل هستند نسبت به جداسازی کتاب های مفید از غیرمفید اقدام کنند.»(3)

پی‌نوشت:
(1). شیخ مرتضی انصاری، مکاسب محرمه، نشر تراث الشیخ الأعظم،  جلد اول، النوع الرابع(ما یحرم الاکتساب به لکونه عملاً محرماً فی نفسه)، المسأله السابعه(حفظ کتب الضلال)، ص 233 تا 238.
(2). حمیدرضا مظاهری سیف و حسین عرب مارکده، ویژه نامه نمایشگاه معنویت های نوظهور، نشر معنویت پژوهی، قم، چاپ دوم1400، ص 46. 
(3). خبرگزاری رسا، کد خبر۳۰۱۷۲۶