پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در مقاله قبل به حق داشتن معبد برای اهل کتابی که در سرزمین های اسلامی زندگی می کنند و با مسلمانان پیمان صلح بسته اند پرداخته ایم. در این مقاله در موضوع حق مرمت این معابد در فقه شیعه سخن خواهیم گفت. آیا اگر معبدی از اهل کتاب تخریب شد؛ آیا آنها حق بازسازی یا حتی معبدی جدید به جای آن را دارند؟

اکثر فقهای شیعه این حق را برای اهل کتاب محفوظ انگاشته اند. محقق در شرایع الاحکام این حکم را به صراحت بیان کرده است(1) و زین الدین ابن علی عاملی معروف به «شهید ثانی» در  کتاب مسالک معتقد است که بر بازسازی معبد، احداث صدق نمی کند چون گذشت سالیان متمادی باعث تخریب معبد می شود و بازسازی در ادامه همان معبدی است که بقای آن اجازه داده شده؛ چرا که اقرار مسلمانان بر بقای معبد اقتضا دارد که اعاده و بازسازی آن نیز جایز باشد و به علاوه وجود معبد یکی از ضروریات ادیان است.(2) هنگامی که به اهل دینی اجازه سکونت در جایی داده شد اجازه ساختن معبد نیز داده می شود. البته احداث معبد جدید یعنی معبدی از نو بنا شود بدون اینکه قبلاً اثری از آن بوده باشد، به اعتقاد شهید ثانی در کشور اسلامی این حکم استثنا شده است.

نکته دیگری که فقها به آن پرداخته اند این است که هنگامی که معابد اهل کتاب خراب شد، حکومت اسلامی نمی تواند آن را تصرف کرده و به جای آن - مثلاً - مسجدی بنا کند. محقق حلی در این خصوص معتقد است هنگامی که معابد ذمیان خراب شد، اگر اهل آنجا بر ذمۀ اسلام باقی ماندند نمی توان متعرض معابد مخروبه آنان شد ولی اگر معبد در دارالحرب(جایی که با مسلمانان سر جنگ دارند) باشد یا در دارالحرب نباشد ولی اهل شهری که در آنجا معبد هست از بین رفته یا کوچ کرده باشند و اهل ذمه ای ساکن نباشد در این صورت می توان جای آن معبد، مسجد بنا کرد(3) اما در غیر این صورت ها حتی نمی توان آنها را به عنوان مسجد تصرف کرد، یعنی اگر حتی یک نفر از معتقدان آن دین اهل ذمه در آنجا باشد، معبد به حالت خود می ماند. صاحب جواهر تأکید دارد که این معابد را فقط با این شروط می توان مسجد کرد نه غیر آن، چون وقف شده اند البته بنابراین که وقف را از اهل ذمه صحیح بدانیم و نیت قربت را در وقف لازم ندانیم و یا نیت قربت را از آنان درست بدانیم و یا این که معابد را از این حکم استثنا کنیم و در حکم مساجد قرار گیرند و اگر خراب نشده است نمی توان برای ساختن مسجد آن را خراب کرد چون برای عبادت وقف شده و محترم است و تخریب آن به جز در موارد لازم ممنوع می باشد.

پی نوشت:
(1) جعفر ابن حسین حلی، شرایع الاحکام، ص 253
(2). زین الدین ابن علی عاملی، مسالک الافهام، ج3، ص 79
(3) محمد حسن نجفی، جواهر الکلام، ج12، ص 132