پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از سوره های قرآن کریم که شأن نزول آن درباره اهل بیت (علیهم‌السلام) است، سوره مبارکه انسان است. این سوره در مدینه نازل شده و 31 آیه دارد؛ به نقل محدثین و مفسرین شیعه و اهل سنت، این سوره مبارکه بیان کننده یکی از اتفاقاتی است که برای خاندان رسالت به وقوع پیوسته و نکات مهمی برای آن بیان شده است.

مفسرین مشهور شیعه و اهل سنت در منابع معتبر خود با بیان تفسیر این سوره شریفه، اصل این اتفاق را به نقل از ابن عباس اینگونه بیان کرده اند: «حسنین (عليهماالسلام) بيمار شدند. این خبر به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) رسید و حضرت با یارانشان به عيادت دو سبط گرانقدر خود آمدند. در این هنگام رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به امیرالمومنین (عليه‌السلام) فرمودند: ای ابوالحسن! برای شفای فرزندانت نذری قرار ده. امیرالمومنین و حضرت زهرا (عليهماالسلام) و فضه كه خادمه آنان بود، نذر كردند كه اگر آنان شفا یافتند، سه روز را برای خدا روزه بگيرند. بعد از گذشت چند روز، حسنین (علیهماالسلام) شفای خود را به دست آوردند؛ اما اوضاع معیشتی امیرالمومنین (علیه‌السلام) در این هنگام مناسب نبود و حضرت برای ارتزاق خانواده خود مجبور به قرض گرفتن مقداری جو برای تهیه نان شدند. صدیقه طاهره (عليهاالسلام) با يک سوم آن نان پختند. هنگام افطار سائلی بر در خانه امیرالمومنین (علیه‌السلام) آمد و بعد از کوبیدن درب خانه، گفت: «سلام بر خاندان نبوت! من مستمندی هستم که نیاز به غذا دارم و گرسنه هستم. به من غذایی بدهید.» امیرالمومنین (علیه السلام) و صدیقه طاهره (سلام الله علیها) و جناب فضه با اعطای غذای خود به آن سائل، خود با اندک آبی روزه خود را افطار کردند.
اهل بیت رسالت(علیهم السلام) روز دوم را همچنان روزه گرفتند و هنگامی که وقت افطار شد، نان جویی بر سفره گذاشته شد. در این هنگام يتيمی بر در خانه آمد و طلب غذا کرد. اهل بیت رسالت(علیهم السلام) و جناب فضه آن شب نیز غذای خود را به آن یتیم بخشیدند و خود با آب افطار کردند. در سومين روز اسيری به هنگام غروب آفتاب بر در خانه آمد. اين بار نيز همانند دو شب گذشته سهم غذای خود را به او دادند؛ هنگامی كه صبح فرا رسید امیرالمومنین (عليه‌السلام) با امام حسن و امام حسين (عليهماالسلام) خدمت پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) آمدند. هنگامی كه پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) آنان را مشاهده كردند، متوجه آن شدند که از شدت گرسنگی بدن هایشان می‌لرزد!
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: برای من بسیار آزار دهنده است که اینگونه شما را ببینم. سپس برخاستند و به خانه امیرالمومنین (علیه‌السلام) آمدند. هنگامی كه وارد خانه شدند، مشاهده کردند که حضرت زهرا (علیهاالسلام)  (در حالی که از شدت گرسنگی چهره حضرت تغییر یافته بود)، در محراب عبادت و مشغول مناجات با پروردگار خویش بودند. رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با مشاهده این اوضاع، بسیار ناراحت شدند. در همين هنگام جبرئيل نازل شد و خدمت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) عرض کرد: ای رسول خدا! سوره انسان را فراگیر. خداوند به تو برای چنین اهل بیت و خانواده‌ای تهنيت می‌فرستد وسپس سوره انسان (هل اتی) را بر حضرت خواند.»(1)

به عنوان نمونه از تفاسیر اهل سنت مطالبی بیان می شود:
حاکم حسکانی در کتاب خود می‌نویسد: «از ابن عبّاس در باره آيه شريفه (و يطعمون اطعام ...) روايت شده كه اين آيه درباره علی بن ابی طالب (عليه‌السلام) نازل شده است كه افطار خود را به ديگران انفاق کرد و با دلی غمگين (از غصه و ماتم تنگدستی ديگران) افطار کرد.»(2)
قرطبی می‌گوید: «اهل تفسير گفته‌اند: آيه (و يطعمون الطعام ...) در شأن [اميرالمؤمنين] علی بن ابی طالب (عليه‌السلام) و حضرت فاطمه (سلام‌الله‌عليها) و خادمه آنها به نام فضه نازل شده است.»(3)
شوکانی از ابن عباس درباره آيه شريفه (و يطعمون الطعام) روايت کرده است: «اين آيه درباره (اميرالمؤمنين) علی بن ابی طالب (عليه‌السلام) و حضرت  فاطمه (سلام‌الله‌عليها) دختر رسول خدا (صلی‌الله‌عليه‌وآله) نازل گرديده است.»(4) آنچه بیان شد مختصری از شأن نزول سوره مبارکه انسان است که در منابع روایی شیعه و اهل سنت بیان شده است.

پی‌نوشت:
1. ثعلبی، الكشف والبيان عن تفسير القرآن، ج10، ص96، دار إحياء التراث العربی، بيروت - لبنان، چاپ اول، 1422 ق.
2. حاکم حسكانی، شواهد التنزيل لقواعد التفضيل، ص 833، چاپ دوم، مؤسسة الطبع والنشر، بی تا. «نزلت فی علی بن أبی طالب ... فأنزل الله فيهم هذه الايات.»
3. قرطبی، تفسير قرطبی، ج19، ص131، دار الكتب المصرية – القاهرة، چاپ دوم، 1384هـ ق. «مَرِضَ الْحَسَنُ وَالْحُسَيْنُ ...»
4. شوكانی، فتح القدير، ج5، ص421، دار ابن كثير، دار الكلم الطيب - دمشق، بيروت، چاپ اول - 1414 هـ ق. «وَيُطْعِمُونَ الطَّعامَ ... فِي عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ وَفَاطِمَةَ.»