پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ بسیاری از زرتشتیان و باستانگرایان، مدعی اند که بزرگان، در مرام و مکتبِ‌شان به همه ادیان احترام می‌گذاشتند.

اما واقعیتی که اکنون می‌خواهیم بیان کنیم، برخلافِ ادعاهای زرتشتیان است. یک نمونه از واقعیت آن است که طبق روایات زرتشتی، کیخسرو پادشاه سلسله کیانیان، معبد بت‌ پرستان در کنار دریاچه‌ی چیچَست را ویران کرده؛ به جای آن آتشکده‌ی آذرگُشنَسب (آذَرگُشَسب) را بنا کرد.(1)

دریاچه چیچَست (Chichast) نام قدیمِ یک دریاچه در آذربایجان بوده است.(2)

این قضیه (که کیخسرو، بت‌ها را شکسته؛ معبد بت‌ پرستی را ویران و به جای آن آتشکده بر پا کرد) در بندهشن بزرگ (یکی از متون روایی زرتشتی) هم آمده است:

“The fire Gushnasp used to protect the world, in that manner, until the reign of Kay Khosrow. When Kay Khosrow was razing the idol temples of Lake Chichast, it settled upon the mane of his horse, dispelled the darkness and gloom, and produced light, till he razed the idol temples. He forthwith established fire altars, in the same locality, on the Asnavand mountain. For that reason they name it 'Gushnasp,' because it had settled on ‘the mane of the horse’.”(3)

همچنین طبق شاهنامه، کیخسرو پادشاه ایران به اردبیل (که شهری آباد و پیشرفته بود) تاخت، ساکنان آن را قتل عام و آن دیار را به قلمرو خود ملحق کرد و پس از کشتار اهالی آن، آتشکده‌ای نیز در آنجا بنا کرد.(4)

 اکنون، مقصود اینجانب (نگارنده‌ی این نوشتار) این نیست که بگویم جنایتی رخ داده. بلکه هر آینه ممکن است رفتار کیخسرو در ویران کردن معبد بت‌ پرستان (و حتی مجبور کردنِ بت پرستان به یکتا پرستی) کاری درست بوده باشد. اگر زبان خوش کارساز نبود، باید به زور، دیگران را به خوبی واداشت و به اجبار، از زشتی‌ها دور کرد. این منطق، در جای خود می‌توان خردمندانه باشد. همانطور که در تمامی جوامعِ به ظاهر پیشرفته، اگر کسی هنجارهای آن جامعه را زیر پا بگذارد، به چوب و چماق و دستبند و زندان و جریمه مالی مواجه می‌شود. حال چه ایرادی دارد که کیخسرو، چنان بلایی بر سر بت‌ پرستان نادان آورده باشد؟

این مسئله وقتی بیش از پیش قابل توجه و تأمل می‌شود که می‌فهمیم بسیاری از باستانگرایان، آزادی دینی را هنجار می‌شمارند. مثلاً می‌گویند کوروش هخامنشی به بت پرستان و گوساله پرستان، آزادی دینی می‌داد و این را جزو افتخارات کوروش یا دیگر شاهان می‌شمارند. حال آنکه استاد شهید مطهری (رحمة الله علیه) می‌فرمایند: «پيغمبر اكرم پس از فتح مكه، به عنوان آزادى عقيده، بت‌ها را باقى نگذاشت زيرا اين بت‌ها سمبل اسارت فكرى مردم‌‏اند. صدها سال بود كه فكر اين مردم، اسير اين بت‌هاى چوبى و فلزى بود كه به خانه كعبه آويخته بودند. تمام اين‌ها را در هم ريخت و واقعا مردم را آزاد كرد.

حال شما بياييد اين را مقايسه كنيد [با اين كه‏] ملكه يا پادشاه انگلستان در چند سال پيش در سفرى كه به هندوستان رفته بود وقتى كه مى‌‏خواست به تماشاى يك بت‌ خانه برود، مردم وقتى مى‏‌خواستند داخل صحن آن بت‌ خانه شوند كفش‌ هايشان را مى‏‌كَندند، او هنوز به صحن نرسيده كفش‌ هايش را به احترام كَند و بعد، از همه آن بت‏‌ پرست‌ها مؤدب‏تر، در مقابل بت‌ها ايستاد. يك عده هم گفتند ببينيد! ملت روشنفكر چقدر به عقايد مردم احترام مى‏‌گذارد! نمى‏‌دانند كه اين نيرنگ استعمار است. استعمار مى‏‌بيند كه همين بت‌خانه است كه هند را به زنجير كشيده و رام استعمارگر كرده. آن احترام به آزادى نيست، خدمت به استعمار است. ملت هند اگر از زير بار اين خرافات بيرون بيايد باج به انگليس‏ی‌ها نمى‌‏دهند.

يا زرتشتیان در گذشته مى‏‌گفتند ببينيد كوروش چقدر مرد بزرگِ بزرگوارى بوده! كه وقتى به بابِل رفت و آنجا را فتح كرد، تمام بت‌ خانه‏‌ها را محترم شمرد. اين كار از نظر يك فاتح كه سياست استعمارگرى دارد و مى‏‌خواهد مردم را بفريبد توجيه مى‏‌شود ولى از نظر بشريت چطور؟ آيا خود جناب كوروش به آن بت‌ها اعتقاد داشت؟ نه. كوروش چه فكر مى‏‌كرد؟ مى‏‌گفت اين اعتقاد، اين مردم را بدبخت كرده يا نه؟ بله. ولى در عين حال دست به تركيب آنها نزد، چرا؟ چون مى‏‌خواست كه آنها در زنجير بمانند. اين خيانت بود نه خدمت.»(5)

پی‌نوشت:

1. جهانگیر اوشیدری، دانشنامه مزدیسنا، تهران: نشر مرکز، 1391، ص 244.
2. جهانگیر اوشیدری، همان.
3. بنگرید به: Greater Bundahishn 18.12. همچنین:
Weekly Zoroastrian Scripture Extract 289: Prophet Zarathushtra, Leaders, Elders, Three Atash Behrams: Aafrin-e-Hafta Ameshaaspands, Verses 10-13.
4. بنگرید به: «قتل عام مردم اردبیل به دست کیخسرو - طبق شاهنامه»
5. مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران: انتشارات صدرا، ج 24، ص 122-123.