بررسی شخصیت علی بن سنان موصلی
پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ حدیث کتاب الغیبة شیخ طوسی موسوم به وصیت، یکی از مهم ترین دلایل فرقه احمد اسماعیل بصری (احمدالحسن) است که به آن استدلال کرده است. استدلال احمدالحسن و همچنین خود روایت، دارای اشکالات بسیاری است که استدلال احمدالحسن بصری را ویران می کند.
از اشکالات بسیار مهم به این روایت، مجهول بودن بعضی افراد در سلسله سند این روایت است. از جمله اشخاص موجود در این سلسه راویان، علی بن سنان موصلی است که باید مورد بررسی قرار بگیرد.
در مورد این شخص غیر از همین اسم و لقب هیچ شناختی در کتاب ها از وی وجود ندارد؛ پس وی مجهول است و موجب ضعیف شدن سند این حدیث خواهد شد.
اتباع احمدالحسن در جواب به این اشکال گفته‌اند؛ چون العدل لقب وی است، همین دال بر عدالت و شیعه بودن وی است.
و حال آن که؛
اولا. اهل تسنن برای راویان در باب قضات، لقب العدل را به راویان رجالی اضافه می‌کنند: «آیت الله خویی (رحمة الله علیه) در مورد لقب «عدل» علی بن سنان می فرماید: «بعید نیست لقب عدل لقب شغلی علی بن سنان باشد چون در کتاب های اهل تسنن از این لقب برای قضات استفاده شده است.»[1]
ثانیا: در کتاب مشایخ شیخ صدوق (رحمة الله علیه) نیز این لقب برای اهل تسنن نام برده شده است.[2]
ثالثا: ممکن است لقب (عدل) کنیه برای علی بن سنان باشد چون این راوی در سند برخی از روایات با عنوان «المعدل» آمده است که می‌تواند به عنوان کنیه برای وی بوده باشد.[3] جناب ناظم العقیلی از شیوخ مکتب نجف و طرفدار احمدالحسن در مورد علی بن سنان می گوید:
او «عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَى بْنِ بَابَوَیْهِ الْقُمِّیُّ»، پدر شیخ صدوق (رحمة الله علیه) است و در اکثر مواقع از ایشان با عنوان علی بن حسین تعبیر شده و میرزای نوری در خاتمه المستدرک، نام پدر شیخ صدوق را با این عنوان آورده و گفته است: «أَنَّ الْمَوْجُودَ فِی الکُتُبِ الْأَحَادِیثِ وَ الرِّجَالِ التَّعْبِیرُ عَنْ وَالِدِ الصَّدُوقُ بِقَوْلِهِمْ: عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَى بْنِ بَابَوَیْهِ» بوده است.[4]
در جواب آقای ناظم العقیلی باید گفت؛
الف) این شخص غیر از علی بن الحسین بابویه هست، چرا که علی بن الحسین بابویه (پدر شیخ صدوق) هیچ وقت از احمد بن خلیل و علی بن سنان حدیث نقل نکرده است.
ب) شیخ طوسی همیشه با دو واسطه نقل روایت کرده است نه بیشتر. (شیخ مفید، شیخ صدوق) نه پدر ایشان.
ج) محدث نوری(رحمة الله علیه) این سخن را در مقام ارائه یک قاعده رجالی مطرح نکرده است که هر جا نام «علی بن الحسین» آمده باشد، مراد پدر شیخ صدوق باشد! بلکه میرزای نوری (رحمة الله علیه) این مطلب را در ردّ کسانی که علی بن موسی، مؤلف کتاب فقه الرضا(علیه السلام) را همان پدر شیخ صدوق می دانند گفته است: «إنَّهُ لَم یُعَبِّر عَنْ وَالِدِ الصَّدُوقُ بِهَذا الإسِم، بَل عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ أو عَلِیِّ بْنِ بَابَوَیْهِ».[5]
د) علی بن حسین مذکور در این سند، به هیچ وجه نمی تواند با پدر شیخ صدوق(رحمه الله) در یک طبقه باشد، زیرا جناب بزوفری که با یک واسطه مجهول(علی بن سنان موصلی عدل) از علی بن حسین نقل روایت کرده، با پدر شیخ صدوق(رحمه الله) معاصر بوده و این مسأله(نقل با واسطه مجهول) با وجود معاصر بودن بزوفری و پدر شیخ صدوق طبیعی به نظر نمی رسد.[6]
تا اینجا متوجه شدیم شخصیت «علی بن سنان» مجهول است و موجب می‌شود حدیث الغیبة شیخ طوسی نیز ضعیف شناخته شود.[7]
پی نوشت:
[1]. معجم رجال الحدیث، ج6، 210، 3302.
[2]. معجم رجال الحدیث، ج13، 50، 8194.
[3]. مقتصب الاثر، ص10.
[4]. انتصاراً للوصیة، ص57.
[5] . خاتمة المستدرک، ج1، ص316.
[6]. الشُهب الاحمدیة، ص25.
افزودن نظر جدید