متن مقاله
علاوه بر وجود آیاتی هم‌چون آیه ولایت،[1] روایات متعددی از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیز بر خلافت و وصایت امیرالمومنین (علیه‌السلام) بعد از رحلت آن حضرت دلالت دارد. خطبه قرائت شده توسط پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در روز عید غدیرخم، یکی از صدها روایت نبوی است که ما را بر ولایت امیرالمومنین (علیه‌السلام) بر جامعه اسلامی رهنمون می‌کند؛ با این وجود بسیاری از مسلمانان معتقدند بعد از نبی مکرم اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، خلافت جامعه اسلامی به ترتیب به ابوبکر، عمر، عثمان و امیرالمومنین (علیه‌السلام) رسید؛ البته در این میان افراد دیگری هم هستند که بین خلافت ظاهری و باطنی تفصیل قائل شده‌اند و خلافت ظاهری را از آنِ ابوبکر، عمر، عثمان و نهایتاً امیرالمومنین (علیه‌السلام) دانسته‌‌اند، ولیکن خلافت باطنی و واقعی را متعلق به حضرت علی (علیه‌السلام) می‌دانند.
به‌دیگر سخن، به باور اینان، در باطن و نفس الامر، امیرالمومنین (علیه‌السلام) خلیفه و جانشین بلافصل رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) محسوب می‌شود. بسیاری از علمای صوفیه از جمله قائلین این دیدگاه هستند. چنان‌که آلوسی، (مفسر مشهور سنی مذهب) چنین می‌نویسد: «وكثير من الصوفية قدس الله تعالى أسرارهم يشير إلى القول بخلافته كرم الله تعالى وجهه بعد الرسول عليه الصلاة والسلام بلا فصل أيضا إلا أن تلك الخلافة عندهم هي الخلافة الباطنة التي هي خلافة الإرشاد والتربية والإمداد والتصرف الروحاني لا الخلافة الصورية التي هي عبارة عن إقامة الحدود الظاهرة وتجهيز الجيوش والذب عن بيضة الإسلام ومحاربة أعدائه بالسيف والسنان.[2] بسیاری از صوفیه مسلکان، معتقدند که امیرالمومنین (علیه‌السلام) خلیفه بلافصل رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) است. البته نوع خلافتی که این عده برای حضرت علی (علیه‌السلام) قائلند، خلافتی باطنی است. اینان خلافت ظاهری (اقامه حدود، تجهیز سپاه اسلام و دفاع کیان جامعه اسلامی) را از آنِ افراد دیگری (ابوبکر، عمر، عثمان و نهایتاً امیرالمومنین علیه‌السلام) می‌دانند.»
ناگفته نماند با مراجعه به آثار علمای صوفیه، مشخص می‌شود این ادعای آلوسی (مبنی بر این‌که بسیاری از صوفیه مسلکان، قائل به خلافت باطنی حضرت علی (علیه‌السلام) هستند) ادعای صحیحی است، چنان‌که احمد بن صدیق غُماری از سردمداران طریقت شاذلیه کشور مراکش در قرن چهارده هجری، تصریح می‌کند: مسئله خلافت بعد از رحلت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، در جهان اسلام، به دو صورت متصور است: 1) خلافت ظاهری که در دستان ابوبکر، عمر، عثمان و حضرت علی (علیه‌السلام) بود. 2) خلافت باطنی که به امیرالمومنین (علیه‌السلام) تعلق دارد.[3]
بنابراین مشخص می‌شود که تعداد قابل توجهی از جامعه اهل سنت، هرچند معتقدند خلافت ظاهری در اختیار ابوبکر، عمر و عثمان بوده است، ولیکن این نکته را نیز باور دارند که ولایت جامعه اسلامی بعد از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به صورت باطنی و واقعی به امیرالمومنین (علیه‌السلام) تعلق داشته است.

پی‌نوشت:

[1]. « إِنّما وَلیکُمُ اللهُ و رَسولُهُ والّذینَ ءَامَنوا الَّذینَ یقِیمُونَ الصَّلوةَ و یؤتُونَ الزَّکوة و هُم راکِعونَ [مائده/55] ولی شما فقط خدا، پیامبر و مؤمنانی هستند که نماز را به پا داشته، در رکوع زکات می‌دهند.»
[2]. آلوسی، محمود بن عبد الله، روح المعانی فی تفسير القرآن العظيم والسبع المثانی، ج3، ص352، بیروت، دار الكتب العلمية، چاپ اوّل، 1415 ه‌ق. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[3]. غماری، احمد، المفید، ص102، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1423ه‌ق. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.

نویسنده: محمد باغچیقی(باغچقی)